Baybay Filipinas
Ti Baybay Filipinas ket pingir a baybay iti daya ken amianan ti Filipinas a sumakop ti aganay a rabaw a kalawa iti 2 a riwriw mi² (5 a riwriw km²)[1] iti akinlaud a paset ti Amianan a Taaw Pasipiko.[2] Daytoy ket nabeddengan babaen ti purpuro ti Filipinas (Luzon, Samar, Leyte ken Mindanao) iti abagatan a laud; Palau, Yap, ken Ulithi (iti Carolinas) iti abagatan a daya; ti Marianas, a mairaman ti Guam, Saipan, ken Tinian, iti daya; ti Bonin ken Iwo Jima iti amianan a daya; dagiti isla ti Hapon ti Honshu, Shikoku, ken Kyūshū iti amianan; ti Is-isla ti Ryukyu iti amianan a laud; ken Taiwan iti laud.[3]
| Baybay Filipinas | |
|---|---|
 Mapa ti Baybay Filipinas | |
  Baybay Filipinas Lokasion iti kaunegan ti Taaw Pasipiko .svg) Baybay Filipinas Baybay Filipinas (Filipinas) | |
| Nagsasabtan | 20°N 130°E / 20°N 130°E |
| Parte ti | Taaw Pasipiko |
| Pagpagilian ti labneng | |
| Is-isla | |
| Dagiti trinsera | |
Ti baybay ket addaan iti narikut ken naindumadumaan a reliba ti sirok ti baybay.[4] Ti sirokna ket naporma iti estruktural a labneng babaen dagiti serye ti heolohiko a pakababasan ken dagiti sona ti pannakabungtol. Dagiti arko ti isla, dagiti pantok iti rabaw ti taaw gapu ti aktibidad ti plaka tektoniko iti lugar, ket kulongenna ti Baybay Filipinas iti amianan, daya ken abagatan. Dagiti kas pagarigan ket ti purpuro ti Filipinas, Is-isla ti Ryukyu, ken ti Marianas. Ti sabali pay a prominente a langa ti Baybay Filipinas ket ti kaadda dagiti adalem a trinsera ti baybay, ti Trinsera ti Filipinas ken ti Trinsera ti Marianas, ken aglaon dagitoy ti kaadaleman a punto iti planeta.
Heograpia
urnosenLokasion
urnosenTi Baybay Filipinas ket bineddengan babaen ti Filipinas ken Taiwan iti laud, ti Hapon iti amianan, ti Marianas iti daya ken ti Palau iti abagatan. Dagiti kaaripingna a baybay ket mairaman ti Baybay Celebes nga insinsina daytoy babaen ti Mindanao ken dagiti babassit nga isla iti abagatan, ti Baybay Abagatan Tsina nga insinsina babaen ti Filipinas, ken Baybay Daya a Tsina nga insinsina babaen ti Is-isla ti Ryukyu.
Gay-at
urnosenTi Gunglo ti Sangalubongan a Hidrograpiko ket mangipalawag ti Baybay Filipinas a kas "ti lugar iti Amianan a Taaw Pasipiko idiay daya nga aplaya ti Is-isla ti Filipinas", a nabeddengan dagiti sumaganad:[5]
Iti Laud. Babaen dagiti Akindaya patingga ti Purpuro ti Daya nga Indiano, Baybaya Abagatan Tsina ken ti Baybay Daya a Tsina.
Iti Amianan. Babaen ti Abagatan a daya nga aplaya ti Kyushu, dagiti Akin-abagatan ken Akindaya a patingga ti Akin-uneg a Baybay ken ti Abagatan nga aplaya ti Isla ti Honshu.
Iti Daya.
Babaen ti pantok ti Hapon aginggana ti Bonin, Bulkan ken ti Is-isla ti Ladrone (Mariana), amin dagitoy ket mairaman iti Baybay Filipinas.
Iti Abagatan. Babaen ti linia a mangitipon ti Guam, Yap, Pelew (Palau) ken Is-isla ti Halmahera.
Heolohia
urnosenTi Plaka ti Baybay Filipinas ket mangporma ti datar ti Baybay Filipinas. Daytoy ket maipasirok babaen ti Agkutkuti a Barikes ti Filipinas a kaaduan a mangawit ti purpuro ti Filipinas ken ti akindaya a Taiwan. Ti baetan dagitoy dua a plaka ket ti Trinsera ti Filipinas.
Biolohia
urnosenTi Baybay Filipinas ket mangsangaili iti eksotiko nga ekosistema ti marina. Aganay a lima gasut dagiti sebbangan iti natangken ken nalukneng a koral ket adda kadagiti pantar a dandanum ken 20 porsiento ti sangalubongan a naam-ammuan a sebbangan ti batbato ti baybay ket mabirukan kadagiti danum ti Filipinas. Dagiti pawikan, pating, moray nga igat, kurita ken uleg ti baybay ken dagiti dadduma pay a sebbangan ti ikan a kas ti tuna ket kadawyan a makitkita. Iti pay maipatinayon, ti Baybay Filipinas ket agserbi pay a pagbugian a lugar para dagiti igat ti Hapon, tuna ken dadduma pay a sebbangan ti balyena.[4]
Pakasaritaan
urnosen
Ti immuna nga Europeano a nangdaliasat idi ti Baybay Filipinas ket ni Ferdinand Magellan in 1521, a nnaginagan iti Mar Filipinas idi isu ken dagiti kaduana ket addada idi idiay Is-isla ti Mariana sakbay ti eksplorasion ti Filipinas. Kalpasanna daytoy ket naduktalan babaen ti dagiti Kastila nga ekplorador manipud idi 1522 aginggana idi 1565 ken daytoy ket lugar idi ti nalatak a dalan ti galeon a panagtagilako.
Idi baetan ti 19 ken 20, 1944, ti Gubat ti Baybay Filipinas, ket dakkel idi ken mangikeddeng a gubat ti marina ti Sangalubongan a Gubat II a nagbaetan ti Hapon ken ti Estados Unidos, daytoy ket napasamak idiay akin-daya a Baybay Filipinas, idiay asideg ti Is-isla ti Mariana. Dagiti agawit ti eroplano ti Taihō, Shōkaku, Junyō, Hiyō ken ti Ryuho ken nabombada, natorpedo ken pinalenned dagiti naibatay ti agawit nga eroplano dagiti Amerikano ken nagraut manipud kadagiti dadduma pay a bapor. Daytoy ket lugar pay idi ti “Great Marianas Turkey Shoot” sakbay ti panagrukma dagiti Aliado iti Saipan, Guam ken Tinian idiay Marianas, ti Palau iti abagatan a laud, ken ti Filipinas.
Kalpasan ti pannakaikarkaro ti suppiat ti Is-isla ti Spratly idi 2011, dagiti nadumaduma nga ahensia ti Filipinas ket nangrugrugida nga agus-usar iti neolohismo ti "Baybay Laud Filipinas" tapno mangibaga ti Baybay Abagatan Tsina. Nupay kasta, ti ngiwat ti PAGASA ket kinunana a ti baybay iti daya ti Filipinas ket agtultuloyto a matawagan ti Baybay Filipinas.[6]
Dagiti akinruar a silpo
urnosen
Dagiti midia a mainaig iti Baybay Filipinas iti Wikimedia Commons
- Isla Emeralda idiay Baybay Turkesa Naiyarkibo 2012-08-23 iti Wayback Machine
Dagiti nagibasaran
urnosen- ^ Baybay Filipinas, encarta.msn.com (arkibo manipud iti ti kasisigudl Naiyarkibo 2009-08-20 iti Wayback Machine idi 2009-08-20).
- ^ Amianan a Taaw Pasipiko
- ^ "Baybay Filipinas". Encyclopædia Britannica Online. Naala idi 2008-08-12.
- ^ a b "Baybay Filipinas". Lighthouse Foundation. Naala idi 2008-08-12.
- ^ "Dagiti Patingga dagiti Taaw ken dagiti Baybay, Maika-3 nga edision" (PDF). Gunglo ti Sangalubongan a Hidrograpiko. 1953. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2010-10-15. Naala idi 7 Pebrero 2010.
- ^ Quismundo, Tarra (2011-06-13). "South China Sea renamed in the Philippines". Philippine Daily Inquirer. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-10-03. Naala idi 2011-06-14.