Chile

Republika ti Chile
*República de Chile* (Espaniol)
Republika ti Chile República de Chile (Espaniol)
	Wagayway Eskudo
	Napili a pagsasao: "Por la razón o la fuerza" (Espaniol); "By right or might" ;
	Nailian a kanta: ; Nailian a kanta ti Chile
	Naipakita ti Chile shown iti nangisit a berde; naipakita it napusasaw a berde ti tinunton ngem saan a mabigbig a Teritorio ti Antartiko.
Kapitolio ken kadakkelan a siudad	Santiagoa; 33°26′S 70°40′W / 33.433°S 70.667°W
Nailian a pagsasao	Espaniol
Nagan dagiti umili	Chileno, Taga-Chile
Gobierno	Unitario a presidensial a batay-linteg a republika
• Presidente	Gabriel Boric
Lehislatura	Nailian a Kongreso
• Akinngato a kamara	Senado
• Akinbaba a kamara	Kamara dagiti Deputado
Wayawaya manipud iti Espania
• Umuna Hunta ti Gobierno	18 Septiembre1810
• Nairangarang	12 Pebrero 1818
• Nabigbig	25 Abril 1844
• Agdama a Batay-linteg	11 Septiembre 1980
• Nagpatingga ti diktadora ti militar	5 Oktubre 1988
• Transision ti demokrasia iti Chile	11 Marso 1990
Kalawa
• Dagup	756,096.3 km2 (291,930.4 sq mi) (Maika-38)
• Danum (%)	1.07b
Populasion
• Senso idi 2017	17,574,003 (Maika-64)
• Densidad	24/km2 (62.2/sq mi) (Maika-198)
GDP (PPP)	Karkulo idi 2020
• Dagup	$456.394 billion (Maika-43)
• Tunggal maysa a tao	$23,455 (Maika-57)
GDP (nominal)	Karkulo idi 2020
• Dagup	$245.414 billion (Maika-45)
• Tunggal maysa a tao	$12,612 (Maika-55)
Gini (2017)	44.4; kalalainganna
HDI (2019)	0.851; nangato unay · Maika-43
Kuarta	Pisos (CLP)
Sona ti oras	UTC−3 ken −5 (CLT ken EASTc)
Pagmanehuan	kanawan
Kodigo ti panagtawag	+56
Kodigo ti ISO 3166	CL
TLD ti internet	.cl
	Ti Lehislatura ket naikuartel idiay Valparaíso.; Mairaman ti Easter Island ken Isla Sala y Gómez; saan a mairaman ti 1,250,000 kuadrado kilometro (480,000 sq mi) iti teritorio a tinunton idiay Antartika.;

Nagsasabtan: 30°S 71°W / 30°S 71°W / -30; -71

Ti Chile (Espaniol: [ˈtʃile]), opisial a ti Republika ti Chile, ket ti pagilian iti Abagatan nga Amerika a mangsakop iti ababa ken atiddog, akikid a pirgis ti daga a nagbaetan ti Andes iti daya ken ti Taaw Pasipiko iti laud. Daytoy ket beddenganna ti Peru iti amianan, ti Bolivia iti amianan a daya, ti Arhentina iti daya, ken ti Pasahe Drake iti adayo nga abagatan. Ti teritorio ti Chile ket mairaman dagiti isla ti Pasipiko ti Juan Fernández, Salas y Gómez, Desventuradas, ken Rapa Nui idiay Oceania. Tuntonen pay ti Chile iti agarup a 1,250,000 kuadrado kilometro (480,000 sq mi) iti Antartika, urayno amin a panagtunton ket nasuspende babaen ti Tulag ti Antartiko.

Ti namaga a Desierto Atacama idiay akin-amianan a Chile ket aglaon kadagiti adu a kinabaknang iti mineral, a naipangpangruna ti gambang. Ti bassit met laeng a lugar iti tengnga ket kaaduan iti termino iti populasion ken dagiti rekurso iti agrikultura, ken daytoy ti sentro ti kultura ken politika a dimmakkelan ti Chile idi naladaw a maika-19 a siglo idi inkorporadona dagiti rehion ti amianan ken abagatan. Ti akin-abagatan a Chile ket nabaknang kadagiti kabakiran ken dagiti daga a pagaraban, ken mangipakaita kadagiti agsasaruno a bulkan ken dagiti danaw. Ti akin-abagatan nga aplaya ket labirinto dagiti piordo, sabangan ken dagiti kanal, dagiti agtirtiritir a peninsula, ken dagiti isla.^[6]

Pinarukma ken kinolonia ti Espania ti Chile idi tengnga ti maika-16 a siglo, ken sinukatanda ti turay ti Inca idiay akin-amianan a Chile, ngem napaay a nangparukma dagiti nawaya a Mapuche a nagtagtagitao ti abagatan a tengnga a Chile. Kalpasan ti panagirangarang ti wayawaya manipud iti Espania idi 1818, rimmuar ti Chile kadagiti tawen ti 1830 a kas relatibo a natalinaay nga autoritariano a republika. Idi maika-19 a siglo, nakakita ti Chile iti nasayaat a panagdur-as ti ekonomia, ken nangipatingga daytoy iti resistansia dagiti Mapuche kadagiti tawen ti 1880 ken nakagun-od iti agdama a teritoriona iti amianan iti Gubat ti Pasipiko (1879–83) kalpasan ti panangabakna iti Peru ken Bolivia.^[7] Kadagiti naladaw a tawen ti 1960 ken dagiti nasapa a tawen ti 1970, nakasanay ti pagilian iti nakaro a kanigid-kanawan a politikal a polarisasion ken riribuk. Daytoy a pasamak ket nagbanagan ti kudeta ti Chile ti 1973 a nangparmek iti kanawan a payak a gobierno ni Salvador Allende ken nakaitakderan ti nagpaut iti 16 a tawen a kanawan a payak a diktadura ti militar a nakatayan wenno nakapukawan dagiti ad-adu ngem 3,000 a tattao. Ti turay nga indaluan babaen ni Augusto Pinochet ket nagpatingga idi 1990 kalpasan iti pannakaabakna iti reperendum iti 1988 ken sinaruno babaen ti kumaduaan ti sentro a kanawan a nagturay kadagiti uppat a presidensia aginggana idi 2010.

Dagiti nagibasaran

^ "100 Peso Coin". Banco Central de Chile (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-05-10. Naala idi 16 Septiembre 2012.
^ "Resultados Definitivos Censo 2017" (PDF) (Presentasion) (iti Espaniol). Instituto Nacional de Estadística de Chile. 1 Enero 2018. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2017-12-23. Naala idi 18 Enero 2017.
^ ^a ^b ^c ^d "Chile". World Economic Outlook Database, October 2020 (iti Ingles). International Monetary Fund. Naala idi 25 Disiembre 2020.
^ "GINI Index (World Bank Estimate)" (iti Ingles). World Bank. Naala idi 4 Abril 2020.
^ "Human Development Report 2020" (PDF) (iti Ingles). United Nations Development Programme. 15 Disiembre 2020. Naala idi 15 Disiembre 2020.
^ "Bureau of Western Hemisphere Affairs, Background Note: Chile" (iti Ingles). United States Department of State. 16 Disiembre 2011. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-07-13. Naala idi 2015-10-20.
^ "Chile". The World Factbook (iti Ingles). Central Intelligence Agency. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2015-11-06. Naala idi 17 Pebrero 2014.

Adu pay a mabasbasa

Simon Collier and William F. Sater, A History of Chile, 1808–1894, Cambridge University Press, 1996
Paul W. Drake, and others., Chile: A Country Study, Library of Congress, 1994
Luis Galdames, A History of Chile, University of North Carolina Press, 1941
Brian Lovemen, Chile: The Legacy of Hispanic Capitalism, 3rd ed., Oxford University Press, 2001
John L. Rector, The History of Chile, Greenwood Press, 2003

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Chile iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Chile manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

Opisial a website ti Chile Naiyarkibo 2011-07-25 iti Wayback Machine
Gobierno ti Chile Naiyarkibo 2011-01-13 iti Wayback Machine
Chile a naikabil iti The World Factbook (iti Ingles)
Chile Naiyarkibo 2008-10-11 iti Wayback Machine manipud iti UCB Libraries GovPubs
Chile iti Curlie (iti Ingles)
Bariweswes ti Chile manipud iti BBC News
Mapmapa ti kalsada Chile, interaktibo Naiyarkibo 2014-01-16 iti Wayback Machine
Pakabuklan dagiti Estadistika ti Panagtagilako ti Chile iti Banko ti Lubong
Wikimedia Atlas iti Chile

[1] "100 Peso Coin". Banco Central de Chile (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-05-10. Naala idi 16 Septiembre 2012.

[population-2] "Resultados Definitivos Censo 2017" (PDF) (Presentasion) (iti Espaniol). Instituto Nacional de Estadística de Chile. 1 Enero 2018. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2017-12-23. Naala idi 18 Enero 2017.

[imf-3] "Chile". World Economic Outlook Database, October 2020 (iti Ingles). International Monetary Fund. Naala idi 25 Disiembre 2020.

[WBgini-4] "GINI Index (World Bank Estimate)" (iti Ingles). World Bank. Naala idi 4 Abril 2020.

[UNHDR-5] "Human Development Report 2020" (PDF) (iti Ingles). United Nations Development Programme. 15 Disiembre 2020. Naala idi 15 Disiembre 2020.

[USDoS-6] "Bureau of Western Hemisphere Affairs, Background Note: Chile" (iti Ingles). United States Department of State. 16 Disiembre 2011. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-07-13. Naala idi 2015-10-20.

[factbook-7] "Chile". The World Factbook (iti Ingles). Central Intelligence Agency. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2015-11-06. Naala idi 17 Pebrero 2014.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Republika ti Chile República de Chile (Espaniol)
Wagayway Eskudo
Napili a pagsasao: "Por la razón o la fuerza" (Espaniol) "By right or might" ^[1]
Nailian a kanta: Nailian a kanta ti Chile
Naipakita ti Chile shown iti nangisit a berde; naipakita it napusasaw a berde ti tinunton ngem saan a mabigbig a Teritorio ti Antartiko.
Kapitolio ken kadakkelan a siudad	Santiago^a 33°26′S 70°40′W / 33.433°S 70.667°W / -33.433; -70.667
Nailian a pagsasao	Espaniol
Nagan dagiti umili	Chileno, Taga-Chile
Gobierno	Unitario a presidensial a batay-linteg a republika

• Presidente	Gabriel Boric

Lehislatura	Nailian a Kongreso
• Akinngato a kamara	Senado
• Akinbaba a kamara	Kamara dagiti Deputado
Wayawaya manipud iti Espania

• Umuna Hunta ti Gobierno	18 Septiembre1810
• Nairangarang	12 Pebrero 1818
• Nabigbig	25 Abril 1844
• Agdama a Batay-linteg	11 Septiembre 1980
• Nagpatingga ti diktadora ti militar	5 Oktubre 1988
• Transision ti demokrasia iti Chile	11 Marso 1990

Kalawa
• Dagup	756,096.3 km² (291,930.4 sq mi) (Maika-38)
• Danum (%)	1.07^b
Populasion
• Senso idi 2017	17,574,003^[2] (Maika-64)
• Densidad	24/km² (62.2/sq mi) (Maika-198)
GDP (PPP)	Karkulo idi 2020
• Dagup	$456.394 billion^[3] (Maika-43)
• Tunggal maysa a tao	$23,455^[3] (Maika-57)
GDP (nominal)	Karkulo idi 2020
• Dagup	$245.414 billion^[3] (Maika-45)
• Tunggal maysa a tao	$12,612^[3] (Maika-55)
Gini (2017)	44.4^[4] kalalainganna
HDI (2019)	0.851^[5] nangato unay · Maika-43
Kuarta	Pisos (CLP)
Sona ti oras	UTC−3 ken −5 (CLT ken EAST^c)
Pagmanehuan	kanawan
Kodigo ti panagtawag	+56
Kodigo ti ISO 3166	CL
TLD ti internet	.cl
Ti Lehislatura ket naikuartel idiay Valparaíso. Mairaman ti Easter Island ken Isla Sala y Gómez; saan a mairaman ti 1,250,000 kuadrado kilometro (480,000 sq mi) iti teritorio a tinunton idiay Antartika.