Chile

Republika ti Chile
Republika ti Chile; República de Chile (Espaniol)
	Wagayway Eskudo
	Napili a pagsasao: "Por la razón o la fuerza" (Espaniol); "By right or might" ;
	Nailian a kanta: ; Nailian a kanta ti Chile
	Naipakita ti Chile shown iti nangisit a berde; naipakita it napusasaw a berde ti tinunton ngem saan a mabigbig a Teritorio ti Antartiko.
Kapitolio; ken kadakkelan a siudad	Santiagoa; 33°26′S 70°40′W / 33.433°S 70.667°W
Nailian a pagsasao	Espaniol
Nagan dagiti umili	Chileno, Taga-Chile
Gobierno	Unitario a presidensial a batay-linteg a republika
• Presidente	Michelle Bachelet
Lehislatura	Nailian a Kongreso
• Akinngato a kamara	Senado
• Akinbaba a kamara	Kamara dagiti Deputado
Wayawaya manipud iti Espania
• Umuna Hunta ti Gobierno	18 Septiembre1810
• Nairangarang	12 Pebrero 1818
• Nabigbig	25 April 1844
• Agdama a Batay-linteg	11 Septiembre 1980
• Nagpatingga ti diktadora ti militar	5 Oktubre 1988
• Transision ti demokrasia iti Chile	11 Marso 1990
Kalawa
• Dagup	756,096.3 km2 (291,930.4 sq mi) (Maika-38)
• Danum (%)	1.07b
Populasion
• Karkulo idi 2015	18,006,407 (Maika-62)
• senso idi 2012	16,341,929
• Densidad	24/km2 (62.2/sq mi) (Maika-194)
GDP (PPP)	Karkulo ti 2014
• Dagup	$410.277 billion (Maika-42)
• Tunggal maysa a tao	$23,165 (Maika-53)
GDP (nominal)	Karkulo ti 2014
• Dagup	$264.095 bilion (Maika-38)
• Tunggal maysa a tao	$14,911 (Maika-49)
Gini (2011)	50.3; nangato
HDI (2013)	0.822; nangato unay · Maika-41
Kuarta	Pisos (CLP)
Sona ti oras	UTC−3 ken −5 (CLT ken EASTc)
Pagmanehuan	kanawan
Kodigo ti panagtawag	+56
Kodigo ti ISO 3166	CL
TLD ti internet	.cl
	Ti Lehislatura ket naikuartel idiay Valparaíso.; Mairaman ti Easter Island ken Isla Sala y Gómez; saan a mairaman ti 1,250,000 kuadrado kilometro (480,000 sq mi) iti teritorio a tinunton idiay Antartika.;

Nagsasabtan: 30°S 71°W / 30°S 71°W / -30; -71

Ti Chile (Espaniol: [ˈtʃile]), opisial a ti Republika ti Chile, ket ti pagilian iti Abagatan nga Amerika a mangsakop iti ababa ken atiddog, akikid a pirgis ti daga a nagbaetan ti Andes iti daya ken ti Taaw Pasipiko iti laud. Daytoy ket beddenganna ti Peru iti amianan, ti Bolivia iti amianan a daya, ti Arhentina iti daya, ken ti Pasahe Drake iti adayo nga abagatan. Ti teritorio ti Chile ket mairaman dagiti isla ti Pasipiko ti Juan Fernández, Salas y Gómez, Desventuradas, ken Easter Island idiay Oceania. Tuntonen pay ti Chile iti agarup a 1,250,000 kuadrado kilometro (480,000 sq mi) iti Antartika, urayno amin a panagtunton ket nasuspende babaen ti Tulag ti Antartiko.

Ti namaga a Disierto Atacama idiay akin-amianan a Chile ket aglaon kadagiti adu a kinabaknang iti mineral, a naipangpangruna ti gambang. Ti bassit met laeng a lugar iti tengnga ket kaaduan iti termino iti populasion ken dagiti rekurso iti agrikultura, ken daytoy ti sentro ti kultura ken politika a dimmakkelan ti Chile idi naladaw a maika-19 a siglo idi inkorporadona dagiti rehion ti amianan ken abagatan. Ti akin-abagatan a Chile ket nabaknang kadagiti kabakiran ken dagiti daga a pagaraban, ken mangipakaita kadagiti agsasaruno a bulkan ken dagiti danaw . Ti akin-abagatan nga aplaya ket labirinto dagiti piordo, sabangan ken dagiti kanal, dagiti agtirtiritir a peninsula, ken dagiti isla.^[7]

Atacama

Pinarukma ken kinolonia ti Espania ti Chile idi tengnga ti maika-16 a siglo, ken sinukatanda ti turay ti Inca idiay akin-amianan a Chile, ngem napaay a nangparukma dagiti nawaya a Mapuche a nagtagtagitao ti abagatan a tengnga a Chile. Kalpasan ti panagirangarang ti wayawaya manipud iti Espania idi 1818, rimmuar ti Chile kadagiti tawen ti 1830 a kas relatibo a natalinaay nga autoritariano a republika. Idi maika-19 a siglo, nakakita ti Chile iti nasayaat a panagdur-as ti ekonomia, ken nangipatingga daytoy iti resistansia dagiti Mapuche kadagiti tawen ti 1880 ken nakagun-od iti agdama a teritoriona iti amianan iti Gubat ti Pasipiko (1879–83) kalpasan ti panangabakna iti Peru ken Bolivia.^[8] Kadagiti naladaw a tawen ti 1960 ken dagiti nasapa a tawen ti 1970, nakasanay ti pagilian iti nakaro a kanigid-kanawan a politikal a polarisasion ken riribuk. Daytoy a pasamak ket nagbanagan ti kudeta ti Chile ti 1973 a nangparmek iti kanawan a payak a gobierno ni Salvador Allende ken nakaitakderan ti nagpaut iti 16 a tawen a kanawan a payak a diktadura ti militar a nakatayan wenno nakapukawan dagiti ad-adu ngem 3,000 a tattao. Ti turay nga indaluan babaen ni Augusto Pinochet ket nagpatingga idi 1990 kalpasan iti pannakaabakna iti reperendum iti 1988 ken sinaruno babaen ti kumaduaan ti sentro a kanawan a nagturay kadagiti uppat a presidensia aginggana idi 2010.

Mapa dagiti tallo a lugar a mangbingay iti teritorio ti Chile:
Iti asul: Koninental a Chile.
Iti nalabbasit: Insular a Chile.
Iti berde: Antarctiko a Chile.

Dagiti nagibasaranUrnosen

^ "100 peso Coin". Central Bank of Chile. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 10 Mayo 2012. Naala idi 16 Septiembre 2012.
^ "CIFRAS DE ENVEJECIMIENTO Y MIGRACIÓN MUESTRAN UN CHILE DISTINTO AL DE HACE UN DECENIO". POBLACIÓN PAÍS Y REGIONES – ACTUALIZACIÓN 2002–2012. National Statistics Institute (Chile). 4 Septiembre 2014. Naala idi 4 Septiembre 2014.
^ "Revisión del cuestionado Censo 2012 reduce población chilena a 16.341.929" (iti Espaniol). Emol. Naala idi 26 Pebrero 2014.
^ ^a ^b ^c ^d "Chile". International Monetary Fund web site. Oktubre 2014. Naala idi 24 Oktubre 2014.
^ "Society at a Glance : Social Indicators OECD" (PDF). OECD. Oktubre 2012. Naala idi 28 Oktubre 2013.
^ "2014 Human Development Report Summary" (PDF). United Nations Development Programme. 2014. pp. 21–25. Naala idi 27 Hulio 2014.
^ "Bureau of Western Hemisphere Affairs, Background Note: Chile". United States Department of State. 16 Disiembre 2011.
^ "Chile". The World Factbook. Central Intelligence Agency. Naala idi 17 Pebrero 2014.

Adu pay a mabasbasaUrnosen

Simon Collier and William F. Sater, A History of Chile, 1808–1894, Cambridge University Press, 1996
Paul W. Drake, and others., Chile: A Country Study, Library of Congress, 1994
Luis Galdames, A History of Chile, University of North Carolina Press, 1941
Brian Lovemen, Chile: The Legacy of Hispanic Capitalism, 3rd ed., Oxford University Press, 2001
John L. Rector, The History of Chile, Greenwood Press, 2003

Dagiti akinruar a silpoUrnosen

Midia a mainaig iti Chile iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Chile manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

Opisial a website ti Chile
Gobierno ti Chile
Chile a naikabil iti The World Factbook (iti Ingles)
Chile manipud iti UCB Libraries GovPubs
Chile iti Curlie (iti Ingles)
Bariweswes ti Chile manipud iti BBC News
Mapmapa ti kalsada Chile, interaktibo
Pakabuklan dagiti Estadistika ti Panagtagilako ti Chile iti Banko ti Lubong
Wikimedia Atlas iti Chile

[1] "100 peso Coin". Central Bank of Chile. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 10 Mayo 2012. Naala idi 16 Septiembre 2012.

[2] "CIFRAS DE ENVEJECIMIENTO Y MIGRACIÓN MUESTRAN UN CHILE DISTINTO AL DE HACE UN DECENIO". POBLACIÓN PAÍS Y REGIONES – ACTUALIZACIÓN 2002–2012. National Statistics Institute (Chile). 4 Septiembre 2014. Naala idi 4 Septiembre 2014.

[3] "Revisión del cuestionado Censo 2012 reduce población chilena a 16.341.929" (iti Espaniol). Emol. Naala idi 26 Pebrero 2014.

[imf-4] "Chile". International Monetary Fund web site. Oktubre 2014. Naala idi 24 Oktubre 2014.

[5] "Society at a Glance : Social Indicators OECD" (PDF). OECD. Oktubre 2012. Naala idi 28 Oktubre 2013.

[HDI-6] "2014 Human Development Report Summary" (PDF). United Nations Development Programme. 2014. pp. 21–25. Naala idi 27 Hulio 2014.

[USDoS-7] "Bureau of Western Hemisphere Affairs, Background Note: Chile". United States Department of State. 16 Disiembre 2011.

[factbook-8] "Chile". The World Factbook. Central Intelligence Agency. Naala idi 17 Pebrero 2014.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Republika ti Chile República de Chile (Espaniol)
Wagayway ${{{coat_alt}}}$ Eskudo
Napili a pagsasao: "Por la razón o la fuerza" (Espaniol) "By right or might" ^[1]
Nailian a kanta: Nailian a kanta ti Chile
Naipakita ti Chile shown iti nangisit a berde; naipakita it napusasaw a berde ti tinunton ngem saan a mabigbig a Teritorio ti Antartiko.
Kapitolio ken kadakkelan a siudad	Santiago^a 33°26′S 70°40′W / 33.433°S 70.667°W / -33.433; -70.667
Nailian a pagsasao	Espaniol
Nagan dagiti umili	Chileno, Taga-Chile
Gobierno	Unitario a presidensial a batay-linteg a republika

• Presidente	Michelle Bachelet

Lehislatura	Nailian a Kongreso
• Akinngato a kamara	Senado
• Akinbaba a kamara	Kamara dagiti Deputado
Wayawaya manipud iti Espania

• Umuna Hunta ti Gobierno	18 Septiembre1810
• Nairangarang	12 Pebrero 1818
• Nabigbig	25 April 1844
• Agdama a Batay-linteg	11 Septiembre 1980
• Nagpatingga ti diktadora ti militar	5 Oktubre 1988
• Transision ti demokrasia iti Chile	11 Marso 1990

Kalawa
• Dagup	756,096.3 km² (291,930.4 sq mi) (Maika-38)
• Danum (%)	1.07^b
Populasion
• Karkulo idi 2015	18,006,407^[2] (Maika-62)
• senso idi 2012	16,341,929^[3]
• Densidad	24/km² (62.2/sq mi) (Maika-194)
GDP (PPP)	Karkulo ti 2014
• Dagup	$410.277 billion^[4] (Maika-42)
• Tunggal maysa a tao	$23,165^[4] (Maika-53)
GDP (nominal)	Karkulo ti 2014
• Dagup	$264.095 bilion^[4] (Maika-38)
• Tunggal maysa a tao	$14,911^[4] (Maika-49)
Gini (2011)	50.3^[5] nangato
HDI (2013)	0.822^[6] nangato unay · Maika-41
Kuarta	Pisos (CLP)
Sona ti oras	UTC−3 ken −5 (CLT ken EAST^c)
Pagmanehuan	kanawan
Kodigo ti panagtawag	+56
Kodigo ti ISO 3166	CL
TLD ti internet	.cl
Ti Lehislatura ket naikuartel idiay Valparaíso. Mairaman ti Easter Island ken Isla Sala y Gómez; saan a mairaman ti 1,250,000 kuadrado kilometro (480,000 sq mi) iti teritorio a tinunton idiay Antartika.