Chile
Nagsasabtan: 30°S 71°W / 30°S 71°W
Ti Chile (Espaniol: [ˈtʃile]), opisial a ti Republika ti Chile, ket ti pagilian iti Abagatan nga Amerika a mangsakop iti ababa ken atiddog, akikid a pirgis ti daga a nagbaetan ti Andes iti daya ken ti Taaw Pasipiko iti laud. Daytoy ket beddenganna ti Peru iti amianan, ti Bolivia iti amianan a daya, ti Arhentina iti daya, ken ti Pasahe Drake iti adayo nga abagatan. Ti teritorio ti Chile ket mairaman dagiti isla ti Pasipiko ti Juan Fernández, Salas y Gómez, Desventuradas, ken Rapa Nui idiay Oceania. Tuntonen pay ti Chile iti agarup a 1,250,000 kuadrado kilometro (480,000 sq mi) iti Antartika, urayno amin a panagtunton ket nasuspende babaen ti Tulag ti Antartiko.
Republika ti Chile República de Chile (Espaniol) | |
|---|---|
 Wagayway
 Eskudo
| |
| Napili a pagsasao: | |
| Nailian a kanta: Nailian a kanta ti Chile | |
.svg) Naipakita ti Chile shown iti nangisit a berde; naipakita it napusasaw a berde ti tinunton ngem saan a mabigbig a Teritorio ti Antartiko. | |
| Kapitolio ken kadakkelan a siudad | Santiagoa 33°26′S 70°40′W / 33.433°S 70.667°W |
| Nailian a pagsasao | Espaniol |
| Nagan dagiti umili | Chileno, Taga-Chile |
| Gobierno | Unitario a presidensial a batay-linteg a republika |
| Sebastián Piñera | |
| Lehislatura | Nailian a Kongreso |
| Senado | |
| Kamara dagiti Deputado | |
| Wayawaya manipud iti Espania | |
| 18 Septiembre1810 | |
• Nairangarang | 12 Pebrero 1818 |
• Nabigbig | 25 Abril 1844 |
| 11 Septiembre 1980 | |
• Nagpatingga ti diktadora ti militar | 5 Oktubre 1988 |
• Transision ti demokrasia iti Chile | 11 Marso 1990 |
| Kalawa | |
• Dagup | 756,096.3 km2 (291,930.4 sq mi) (Maika-38) |
• Danum (%) | 1.07b |
| Populasion | |
• Senso idi 2017 | 17,574,003[2] (Maika-64) |
• Densidad | 24/km2 (62.2/sq mi) (Maika-198) |
| GDP (PPP) | Karkulo idi 2020 |
• Dagup |  $456.394 billion[3] (Maika-43) |
• Tunggal maysa a tao | $23,455[3] (Maika-57) |
| GDP (nominal) | Karkulo idi 2020 |
• Dagup | $245.414 billion[3] (Maika-45) |
• Tunggal maysa a tao | $12,612[3] (Maika-55) |
| Gini (2017) |  44.4[4]kalalainganna |
| HDI (2019) |  0.851[5]nangato unay · Maika-43 |
| Kuarta | Pisos (CLP) |
| Sona ti oras | UTC−3 ken −5 (CLT ken EASTc) |
| Pagmanehuan | kanawan |
| Kodigo ti panagtawag | +56 |
| Kodigo ti ISO 3166 | CL |
| TLD ti internet | .cl |
| |
Ti namaga a Desierto Atacama idiay akin-amianan a Chile ket aglaon kadagiti adu a kinabaknang iti mineral, a naipangpangruna ti gambang. Ti bassit met laeng a lugar iti tengnga ket kaaduan iti termino iti populasion ken dagiti rekurso iti agrikultura, ken daytoy ti sentro ti kultura ken politika a dimmakkelan ti Chile idi naladaw a maika-19 a siglo idi inkorporadona dagiti rehion ti amianan ken abagatan. Ti akin-abagatan a Chile ket nabaknang kadagiti kabakiran ken dagiti daga a pagaraban, ken mangipakaita kadagiti agsasaruno a bulkan ken dagiti danaw. Ti akin-abagatan nga aplaya ket labirinto dagiti piordo, sabangan ken dagiti kanal, dagiti agtirtiritir a peninsula, ken dagiti isla.[6]
Pinarukma ken kinolonia ti Espania ti Chile idi tengnga ti maika-16 a siglo, ken sinukatanda ti turay ti Inca idiay akin-amianan a Chile, ngem napaay a nangparukma dagiti nawaya a Mapuche a nagtagtagitao ti abagatan a tengnga a Chile. Kalpasan ti panagirangarang ti wayawaya manipud iti Espania idi 1818, rimmuar ti Chile kadagiti tawen ti 1830 a kas relatibo a natalinaay nga autoritariano a republika. Idi maika-19 a siglo, nakakita ti Chile iti nasayaat a panagdur-as ti ekonomia, ken nangipatingga daytoy iti resistansia dagiti Mapuche kadagiti tawen ti 1880 ken nakagun-od iti agdama a teritoriona iti amianan iti Gubat ti Pasipiko (1879–83) kalpasan ti panangabakna iti Peru ken Bolivia.[7] Kadagiti naladaw a tawen ti 1960 ken dagiti nasapa a tawen ti 1970, nakasanay ti pagilian iti nakaro a kanigid-kanawan a politikal a polarisasion ken riribuk. Daytoy a pasamak ket nagbanagan ti kudeta ti Chile ti 1973 a nangparmek iti kanawan a payak a gobierno ni Salvador Allende ken nakaitakderan ti nagpaut iti 16 a tawen a kanawan a payak a diktadura ti militar a nakatayan wenno nakapukawan dagiti ad-adu ngem 3,000 a tattao. Ti turay nga indaluan babaen ni Augusto Pinochet ket nagpatingga idi 1990 kalpasan iti pannakaabakna iti reperendum iti 1988 ken sinaruno babaen ti kumaduaan ti sentro a kanawan a nagturay kadagiti uppat a presidensia aginggana idi 2010.
Iti asul: Kontinental a Chile.
Iti nalabbasit: Insular a Chile.
Iti berde: Antartiko a Chile.
Dagiti nagibasaranUrnosen
- ^ "100 Peso Coin". Banco Central de Chile (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 10 Mayo 2012. Naala idi 16 Septiembre 2012.
- ^ "Resultados Definitivos Censo 2017" (PDF) (Presentasion) (iti Espaniol). Instituto Nacional de Estadística de Chile. 1 Enero 2018. Naala idi 18 Enero 2017.
- ^ a b c d "Chile". World Economic Outlook Database, October 2020 (iti Ingles). International Monetary Fund. Naala idi 25 Disiembre 2020.
- ^ "GINI Index (World Bank Estimate)" (iti Ingles). World Bank. Naala idi 4 Abril 2020.
- ^ "Human Development Report 2020" (PDF) (iti Ingles). United Nations Development Programme. 15 Disiembre 2020. Naala idi 15 Disiembre 2020.
- ^ "Bureau of Western Hemisphere Affairs, Background Note: Chile" (iti Ingles). United States Department of State. 16 Disiembre 2011. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-07-13.
- ^ "Chile". The World Factbook (iti Ingles). Central Intelligence Agency. Naala idi 17 Pebrero 2014.
Adu pay a mabasbasaUrnosen
- Simon Collier and William F. Sater, A History of Chile, 1808–1894, Cambridge University Press, 1996
- Paul W. Drake, and others., Chile: A Country Study, Library of Congress, 1994
- Luis Galdames, A History of Chile, University of North Carolina Press, 1941
- Brian Lovemen, Chile: The Legacy of Hispanic Capitalism, 3rd ed., Oxford University Press, 2001
- John L. Rector, The History of Chile, Greenwood Press, 2003
Dagiti akinruar a silpoUrnosen
Dagiti midia a mainaig iti Chile iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Chile manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)
- Opisial a website ti Chile
- Gobierno ti Chile
- Chile a naikabil iti The World Factbook (iti Ingles)
- Chile manipud iti UCB Libraries GovPubs
- Chile iti Curlie (iti Ingles)
- Bariweswes ti Chile manipud iti BBC News
- Mapmapa ti kalsada Chile, interaktibo
- Pakabuklan dagiti Estadistika ti Panagtagilako ti Chile iti Banko ti Lubong
Wikimedia Atlas iti Chile
