Chile
Nagsasabtan: 30°S 71°W / 30°S 71°W
Ti Chile (Espaniol: [ˈtʃile]), opisial a ti Republika ti Chile, ket ti pagilian iti Abagatan nga Amerika a mangsakop iti ababa ken atiddog, akikid a pirgis ti daga a nagbaetan ti Andes iti daya ken ti Taaw Pasipiko iti laud. Daytoy ket beddenganna ti Peru iti amianan, ti Bolivia iti amianan a daya, ti Arhentina iti daya, ken ti Pasahe Drake iti adayo nga abagatan. Ti teritorio ti Chile ket mairaman dagiti isla ti Pasipiko ti Juan Fernández, Salas y Gómez, Desventuradas, ken Easter Island idiay Oceania. Tuntonen pay ti Chile iti agarup a 1,250,000 kuadrado kilometro (480,000 sq mi) iti Antartika, urayno amin a panagtunton ket nasuspende babaen ti Tulag ti Antartiko.
Republika ti Chile República de Chile (Espaniol) | |
|---|---|
 Wagayway
 Eskudo
| |
.svg) Naipakita ti Chile shown iti nangisit a berde; naipakita it napusasaw a berde ti tinunton ngem saan a mabigbig a Teritorio ti Antartiko. | |
| Kapitolio ken kadakkelan a siudad | Santiagoa 33°26′S 70°40′W / 33.433°S 70.667°W |
| Nailian a pagsasao | Espaniol |
| Nagan dagiti umili | Chileno, Taga-Chile |
| Gobierno | Unitario a presidensial a batay-linteg a republika |
| Michelle Bachelet | |
| Lehislatura | Nailian a Kongreso |
| Senado | |
| Kamara dagiti Deputado | |
| Wayawaya manipud iti Espania | |
| 18 Septiembre1810 | |
• Nairangarang | 12 Pebrero 1818 |
• Nabigbig | 25 April 1844 |
| 11 Septiembre 1980 | |
• Nagpatingga ti diktadora ti militar | 5 Oktubre 1988 |
• Transision ti demokrasia iti Chile | 11 Marso 1990 |
| Kalawa | |
• Dagup | 756,096.3 km2 (291,930.4 sq mi) (Maika-38) |
• Danum (%) | 1.07b |
| Populasion | |
• Karkulo idi 2015 | 18,006,407[2] (Maika-62) |
• Senso idi 2012 | 16,341,929[3] |
• Densidad | 24/km2 (62.2/sq mi) (Maika-194) |
| GDP (PPP) | Karkulo ti 2014 |
• Dagup | $410.277 billion[4] (Maika-42) |
• Tunggal maysa a tao | $23,165[4] (Maika-53) |
| GDP (nominal) | Karkulo ti 2014 |
• Dagup | $264.095 bilion[4] (Maika-38) |
• Tunggal maysa a tao | $14,911[4] (Maika-49) |
| Gini (2011) |  50.3[5]nangato |
| HDI (2013) |  0.822[6]nangato unay · Maika-41 |
| Kuarta | Pisos (CLP) |
| Sona ti oras | UTC−3 ken −5 (CLT ken EASTc) |
| Pagmanehuan | kanawan |
| Kodigo ti panagtawag | +56 |
| Kodigo ti ISO 3166 | CL |
| TLD ti internet | .cl |
| |
Ti namaga a Disierto Atacama idiay akin-amianan a Chile ket aglaon kadagiti adu a kinabaknang iti mineral, a naipangpangruna ti gambang. Ti bassit met laeng a lugar iti tengnga ket kaaduan iti termino iti populasion ken dagiti rekurso iti agrikultura, ken daytoy ti sentro ti kultura ken politika a dimmakkelan ti Chile idi naladaw a maika-19 a siglo idi inkorporadona dagiti rehion ti amianan ken abagatan. Ti akin-abagatan a Chile ket nabaknang kadagiti kabakiran ken dagiti daga a pagaraban, ken mangipakaita kadagiti agsasaruno a bulkan ken dagiti danaw . Ti akin-abagatan nga aplaya ket labirinto dagiti piordo, sabangan ken dagiti kanal, dagiti agtirtiritir a peninsula, ken dagiti isla.[7]
Pinarukma ken kinolonia ti Espania ti Chile idi tengnga ti maika-16 a siglo, ken sinukatanda ti turay ti Inca idiay akin-amianan a Chile, ngem napaay a nangparukma dagiti nawaya a Mapuche a nagtagtagitao ti abagatan a tengnga a Chile. Kalpasan ti panagirangarang ti wayawaya manipud iti Espania idi 1818, rimmuar ti Chile kadagiti tawen ti 1830 a kas relatibo a natalinaay nga autoritariano a republika. Idi maika-19 a siglo, nakakita ti Chile iti nasayaat a panagdur-as ti ekonomia, ken nangipatingga daytoy iti resistansia dagiti Mapuche kadagiti tawen ti 1880 ken nakagun-od iti agdama a teritoriona iti amianan iti Gubat ti Pasipiko (1879–83) kalpasan ti panangabakna iti Peru ken Bolivia.[8] Kadagiti naladaw a tawen ti 1960 ken dagiti nasapa a tawen ti 1970, nakasanay ti pagilian iti nakaro a kanigid-kanawan a politikal a polarisasion ken riribuk. Daytoy a pasamak ket nagbanagan ti kudeta ti Chile ti 1973 a nangparmek iti kanawan a payak a gobierno ni Salvador Allende ken nakaitakderan ti nagpaut iti 16 a tawen a kanawan a payak a diktadura ti militar a nakatayan wenno nakapukawan dagiti ad-adu ngem 3,000 a tattao. Ti turay nga indaluan babaen ni Augusto Pinochet ket nagpatingga idi 1990 kalpasan iti pannakaabakna iti reperendum iti 1988 ken sinaruno babaen ti kumaduaan ti sentro a kanawan a nagturay kadagiti uppat a presidensia aginggana idi 2010.
Iti asul: Koninental a Chile.
Iti nalabbasit: Insular a Chile.
Iti berde: Antarctiko a Chile.
Dagiti nagibasaranUrnosen
- ^ "100 peso Coin". Central Bank of Chile. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 10 Mayo 2012. Naala idi 16 Septiembre 2012.
- ^ "CIFRAS DE ENVEJECIMIENTO Y MIGRACIÓN MUESTRAN UN CHILE DISTINTO AL DE HACE UN DECENIO". POBLACIÓN PAÍS Y REGIONES – ACTUALIZACIÓN 2002–2012. National Statistics Institute (Chile). 4 Septiembre 2014. Naala idi 4 Septiembre 2014.
- ^ "Revisión del cuestionado Censo 2012 reduce población chilena a 16.341.929" (iti Espaniol). Emol. Naala idi 26 Pebrero 2014.
- ^ a b c d "Chile". International Monetary Fund web site. Oktubre 2014. Naala idi 24 Oktubre 2014.
- ^ "Society at a Glance : Social Indicators OECD" (PDF). OECD. Oktubre 2012. Naala idi 28 Oktubre 2013.
- ^ "2014 Human Development Report Summary" (PDF). United Nations Development Programme. 2014. pp. 21–25. Naala idi 27 Hulio 2014.
- ^ "Bureau of Western Hemisphere Affairs, Background Note: Chile". United States Department of State. 16 Disiembre 2011.
- ^ "Chile". The World Factbook. Central Intelligence Agency. Naala idi 17 Pebrero 2014.
Adu pay a mabasbasaUrnosen
- Simon Collier and William F. Sater, A History of Chile, 1808–1894, Cambridge University Press, 1996
- Paul W. Drake, and others., Chile: A Country Study, Library of Congress, 1994
- Luis Galdames, A History of Chile, University of North Carolina Press, 1941
- Brian Lovemen, Chile: The Legacy of Hispanic Capitalism, 3rd ed., Oxford University Press, 2001
- John L. Rector, The History of Chile, Greenwood Press, 2003
Dagiti akinruar a silpoUrnosen
Midia a mainaig iti Chile iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Chile manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)
- Opisial a website ti Chile
- Gobierno ti Chile
- Chile a naikabil iti The World Factbook (iti Ingles)
- Chile manipud iti UCB Libraries GovPubs
- Chile iti Curlie (iti Ingles)
- Bariweswes ti Chile manipud iti BBC News
- Mapmapa ti kalsada Chile, interaktibo
- Pakabuklan dagiti Estadistika ti Panagtagilako ti Chile iti Banko ti Lubong
Wikimedia Atlas iti Chile
