Danaw Lanao
Ti Danaw Lanao (Maranao: Ranao wenno Ranaw)[1] ket ti dakkel a taga-ugma a danaw[2] iti Filipinas, a mabirukan idiay probinsia ti Lanao del Sur iti akin-abagatan nga isla ti Mindanao iti pagilian. Iti maysa a kalawa iti rabaw iti 340 km2 (130 sq mi),[1] daytoy ti kadakkelan a danaw iti Mindanao, ken ti maikadua a kadakkelan a danaw iti Filipinas ken maibilang a kas maysa kadagiti 15 a taga-ugma a danaw iti lubong. Mangidurduronen dagiti eskolar iti pannakairaman ti danaw iti Listaan ti Tawid iti Lubong ti UNESCO.[2]
| Danaw Lanao | |
|---|---|
 Ladawan ti Landsat | |
.svg)  Danaw Lanao Lokasion iti kaunegan ti Filipinas .svg) Danaw Lanao Danaw Lanao (Filipinas) | |
 Mapa ti taudan ti danum ti Danaw Lanao-Karayan Agus | |
| Lokasion | Lanao del Sur |
| Nagsasabtan | 7°53′31″N 124°15′09″E / 7.89194°N 124.25250°ENagsasabtan: 7°53′31″N 124°15′09″E / 7.89194°N 124.25250°E |
| Kita ti danaw | Rengngat a danaw |
| Kangrunaan a sumrekan | 4 a tributario |
| Kangrunaan a rummuaran | Karayan Agus |
| Pagpagilian ti labneng | Filipinas |
| Kadakkelan a kaatiddog | 33 km (21 mi) |
| Kadakkelan a kaakaba | 20 km (12 mi) |
| Kalawa ti rabaw | 340 km2 (130 sq mi)[1] |
| Agpakatengnga a kaadalem | 60.3 m (198 ft)[1] |
| Kaadaleman | 112 m (367 ft)[1] |
| Kaatiddog ti aplaya1 | 115 km (71 mi) |
| Kangato ti rabaw | 700 m (2,300 ft) |
| Dagiti pagtaengan | |
| 1 Ti kaatiddog ti aplaya ket saan a nasayaat a panagrukod. | |
Dagiti pisikal a pakailasinan
urnosenBinukel ti danaw babaen ti tektoniko-bulkaniko a pannakapenned iti maysa a labneng iti pagbaetan dagiti dua a kabambantayan ken ti pannakarebba ti dakkel a bulkan. Daytoy ket addaan iti kaadalem iti 122 m (400 ft), ken ti agpakatengnga a kaadalem iti 60.3 m (198 ft). Ti labneng ket kaababawan iti turong ti amianan ken umad-adalem iti turong ti abagatan.[1]
Ti danaw ket pakanen dagiti uppat a karayan. Ti laeng rummuaranna ket ti Karayan Agus, nga agayus iti amianan-laud iti Luek Iligan babaen dagiti dua a kanal, ti maysa ket iti Dissuor Maria Cristina ken ti sabali ket iti Dissuor Tinago. Ti naipatakder a planta ti hidroelektriko iti Danaw Lanao ken ti sistema ti Karayan Agus ket agpataud iti 70% iti koriente nga us-usaren babaen dagiti tattao iti Mindanao.[1]
Ti danaw ket ayan dagiti mitiko ken leyenda iti tribu ti Meranaw. Ti nagan a Meranaw ket naala manipud iti nagan ti danaw ken ti kayatna a sawen ket "ti tattao nga agtataeng iti likmut ti danaw".
Biodibersidad
urnosenNairangarang ti Danaw Lanao a kas reserba ti taudan ti danum idi 1992 babaen ti Presidensial a Proklamasion 971 tapno maipasigurado ti pannakasalaknib ti bakir ken ti maiparuar a danum para iti bileg ti danum, panagsibog ken domestiko a panagusar.
Ti danaw ket (wenno idi) ket pagtaengan dagiti 18 nga endemiko a sebbangan iti ikan a cyprinidae iti henero ti Barbodes (kaaduan ket dati iti Puntius).[3] Daytoy ket mangsuporta pay iti maysa nga adu a bilang dagiti billit iti danum.[1] Ti maysa a panagsukisok idi 1992 ket nakabiruk laeng kadagiti tallo nga endemiko a sebbangan ti ikan,[4] ken dua laeng (ti Barbodes lindog ken B. tumba) ti nabirukan idi 2008.[3] Daytoy ket naipampammatian a ti nakaro a panagkalap , rugit ken salisal manipud kadagiti naipayammo a sebbangan ket gapuanan ti pannakaawan dagiti nabati.[3][4][5][6] Idi Oktubre 2006, ti maysa a panagadal manipud iti Unibersidad ti Estado ti Mindanao ket nakaduktal iti dakkel unay a kontanimasion ti algas iti Danaw Lanao.[7] Iti un-unana, ti di nasayaat nga ayus ti rugit ket panangimaton iti rugit ti agrikultura ket isu dagitoy ti nakitkita a gapuanan iti kontaminasion. Nupay kasta, imbagbaga ti Department of Agriculture and the Bureau of Fisheries and Aquatic Resources a ti nurunor ti daga manipud iti indiskriminado a panagtarikayo ken ekstensibo a panagusar iti daga ken panagtalon ket dagiti parikut a nagtaudan ti kontamision ti algas.[1] Ti kappi ti nasadiwa a danum Sundathelphusa wolterecki (Parathelphusidae) ket endemiko iti rehion ti danaw.[8]
Dagiti 18 nga endemiko a sebbangan ti cyprinidae iti Danaw Lanao:
- Barbodes amarus Herre (pait; dipura)
- Barbodes baoulan Herre ** (baolan)
- Barbodes binotatus Valenciennes (Pait sah Gandamatu)
- Barbodes clemensi Herre (bagangan)
- Barbodes disa Herre ** (Diza)
- Barbodes flavifuscus Herre (tumba)
- Barbodes katolo Herre (katolo)
- Barbodes lanaoensis Herre (kundur)
- Barbodes lindog Herre ** (lindog)
- Barbodes manalak Herre ** (manalak)
- Barbodes pachycheilus Herre (Bongkaong)
- Barbodes palaemophagus Herre (bitungu)
- Barbodes palata Herre ** (palata)
- Barbodes resimus Herre * (bagangan sa erungan)
- Barbodes sirang Herre sirang; (Tumaginting)
- Barbodes tras Herre (tras)
- Barbodes truncatulus Herre (bitungu)
- Barbodes tumba Regan (tumba)
Dagiti nota:
* — Kadakkelan a patneng a sebbangan iti Danaw Lanao
** — Sebbangan iti nangato a pateg iti komersio
Iti kultura
urnosenTi maysa a mito iti Maranao ket mangipalawag iti pannakabukel ti danaw.[1][9] Idi un-unana nga aldaw, adda idi maysa a nagturay nga ammo a kas ni Mantapoli a naipatengnga iti Danaw Lanao. Ti tattao iti turay ket immadu iti populasion gapu iti panagpasayaat kadagiti adu a pagobraan. Gapu ti kellat nga iyaadu ti populasion ken bileg, nadadael ti kinabalanse ti pagbaetan iti Sebangan (daya) ken Sedpan (laud). Daytoy a parikut ket naammuanen babaen ni arkanghel Diabarail (para kadagiti Maranao a Muslim wenno Gabriel para kadagiti Maranao a Kristiano). Kalpasanna, napan idiay langit ni Diabarail ken impadamagna ken ni Allah. Ni Sohora, ti bise ni Allah, ket binalakadanna ni Diabarail a mapan kadagiti pito a rehion iti sirok ti daga ken dagiti pito a rehion iti langit tapno paayabanna dagiti anghel. Kinuna pay ni Sohora nga intono napno nga ipatakder ni Allah ti barahana (salip ti init), ikkatendanto ti Mantapoli manipud iti lokasionna ken iyalisda iti tengnga iti lubong. Idi naayaban dagiti anghel ken naaramid ti barahana, naiteleporta ti Mantapoli iti tengnga ti daga, ken nakaibati daytoy iti dakkel nga abut iti dati a lokasionna. Kanungpalan a napunno iti danum ti abut ken nagbalin iti maysa nga adalem nga agmaris iti asul a danaw. Idi nakita ni Diabarail dagiti ugot ti danum, dagus a napan ti langit tapno ireportana ken ni Allah. Imbagana ken ni Allah a dagiti danum ket lemmesenna dagiti tattao. Idi nangegna daytoy, binilin ni Allah ni Diabarail a mangayab kadagiti uppat nga angin (Angin-Taupan, Angin-Besar, Angin-Darat, ken Angin-Sarsar) tapno puyotanda dagiti sobra a danum ken mangipatakder iti ruaran a pagayusanto ti danum. Kalpasan ti tallo a panagipadas, nagballigi dagiti angin ken naipatakder ti Karayan Agus.[1][10]
Dagiti nagibasaran
urnosen- ^ a b c d e f g h i j k "Lake Lanao". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi Enero 3, 2009. Naala idi 2008-08-02.
- ^ a b https://www.msn.com/en-us/travel/article/20-ancient-lakes-around-the-world/ss-BBbtdsV#image=17
- ^ a b c Ismail; Sampson; and Noakes (2014). The status of Lake Lanao endemic cyprinids. Environmental Biology of Fisheries 97(4): 425-434.
- ^ a b Endangered Species Handbook: It's Too Late – Fish Extinctions. Naiyarkibo 2018-01-03 iti Wayback Machine Naala idi 29 Septiembre 2012
- ^ Fiedler, P.L., and P.M. Kareiva, eds (1998). Conservation Biology – For the Coming Decade, 2nd edition, p. 211. ISBN 978-0412096617
- ^ Harrison, I.J., and M.L.J. Stiassny (1999). The Quiet Crisis. A preliminary listing of the freshwater fishes of the world that are Extinct or “Missing in Action". pp. 271-331 in: MacPhee, R.D.E., eds. (1999). Extinctions in Near Time. ISBN 978-0306460920
- ^ Contaminated Lake Lanao in danger[permanente a natay a silpo]
- ^ Mendoza, Jose Christopher E.; Tohru Naruse (2010). "A New Species of Riverine Crab of the Genus Sundathelphusa Bott, 1969 (Crustacea: Brachyura: Gecarcinucidae) from Northeastern Luzon, Philippines". Philippine Journal of Science. 139 (1): 61–70. ISSN 0031-7683.
- ^ "How the Angels Built Lake Lanao". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2020-02-20. Naala idi 2019-02-26.
- ^ https://www.slideshare.net/RichSaber/legend-of-lake-lanao-maranaw-legend