Danaw Taal
Ti Danaw Taal, dati nga ammo a kas Danaw Bombón,[2][3] ket ti danaw iti nasadiwa a danum iti probinsia ti Batangas, iti isla ti Luzon iti Filipinas. Punnuen ti danaw ti Kaldera ti Taal, ti dakkel a bulkaniko a kaldera a binukel babaen dagiti dakkel unay a panagbettak idi baetan ti 500,000 ken 100,000 a tawtawen iti napalabas. Daytoy ti makatlo a kadakkelan a danaw iti pagilian kalpasan ti Laguna de Bay ken Danaw Lanao. Ti Isla Bulkan, ti lokasion dagiti historikal a panagbettak ti Bulkan Taal ken akinrebbeng para iti asupre a linaon ti danaw, ket mabirukan iti asideg a tengnga ti danaw. Adda maysa nga abut ti bulkan a danaw iti Isla Bulkan. Ammo a kas Danaw Duyaw wenno Danaw ti Nangruna nga Abut ti Bulkan,[4] daytoy ket aglaon iti bukodna a bassit nga isla, ti Punto Bulkan. Naipagpagarup a ti Punto Bulkan ket ti maikatlo nga urnos nga isla iti lubong ngem ti Treasure Island (Ontario) ket dakdakkel ken naipagpagarup a ti kadakkelan iti lubong, ken adda pay iti danaw ti nasadiwa a danum.
| Danaw Taal | |
|---|---|
 Ala ti satelite a ladawan ti danaw ken Isla Bulkan iti kauneganna | |
.svg)  Danaw Taal Lokasion iti kaunegan ti Filipinas | |
| Lokasion | Batangas |
| Nagsasabtan | 13°59′05″N 121°00′57″E / 13.98472°N 121.01583°ENagsasabtan: 13°59′05″N 121°00′57″E / 13.98472°N 121.01583°E |
| Kita | Abut ti bulkan a danaw |
| Kangrunaan a sumrekan | Karayan Alulod |
| Kangrunaan a rummuaran | Karayan Pansipit |
| Pagpagilian ti labneng | Filipinas |
| Kadakkelan a kaatiddog | 25 km (16 mi) |
| Kadakkelan a kaakaba | 18 km (11 mi) |
| Kalawa ti rabaw | 234.2 km2 (90.4 sq mi) |
| Agpakatengnga a kaadalem | 100 m (330 ft)[1] |
| Kaadaleman | 172 m (564 ft)[1] |
| Tomo ti danum | 24.256×109 m3 (856.6×109 cu ft) |
| Kaatiddog ti aplaya1 | 115 km (71 mi) |
| Kangato ti rabaw | 5 m (16 ft) |
| Is-isla |
|
| Dagiti pagtaengan | |
| 1 Ti kaatiddog ti aplaya ket saan a nasayaat a panagrukod. | |
Nasalakniban a lugar ken panangimaton
urnosenTi labneng ti Danaw Taal ket immuna a nairangarang a kas nailian a parke, ti Nailian a a Parke ti Bulkan Taal, babaen ti Proklamasion Blng. 235 idi Hulio 22, 1967 a mangsakop iti 62,292 ektaria (153,930 acre).[5]
Babaen ti Republika Tignay 7586, nga ammo pay a kas National Integrated Protected Areas System (NIPAS) Act of 1992, naitakder manen ti lugar a kas ti Nasalakniban a Ladawan ti daga ti Bulkan Taal babaen ti Proklamasion 906 idi Oktubre 16, 1996.[6] Imatonan ti nasalakniban a lugar babaen ti Protected Area Management Board (PAMB) ken ti maysa a Hepe ti Opisial a Mangipataray a tinawtawagan iti Superintendente ti Nasalakniban a Lugar. Ti maysa a Plano iti Panangimaton ket naaramid ken naaprobaran babaen ti PAMB idi 2009 ken agserbi itan a kas ti batayan a plano iti konserbasion ti danaw.
Pakasaritaan
urnosenTi Danaw Taal ket maysa idi a sumrekan ti asideg a Luek Balayan, ken nalaka idi a malayagan manipud iti daytoy. Dagiti serye ti panagbettak idi nasapa a maika-18 a siglo ket nangdidigra dagiti ili ti igid ti danaw kadagiti gingined ken dagiti bulkaniko a rebbek.[7] Nagsardeng ti aktibidad idi 1754 iti kadakkelan a panagbettak ti Bulkan Taal a nanglapped iti Karayan Pansipit iti tephra, a nagserra iti kaikaisuna a rummuran ti danaw iti baybay. Daytoy ket gapuanan iti ingangato ti danum, ken kanungpalan a nagpalned kadagiti nadumaduma nga ili ti igid ti danaw – dagiti tidda a naireporta a makita iti sirok ti danum ita nga aldaw.[8][9] Manipud iti panagbettak idi 1754, ngimmaton ti elebasion ti rabaw manipud iti pantar ti baybay iti 5 metro (16 ft) iti ngato ti pantar ti baybay, nga iti dati a naapgad a danum ti danaw ken nagablinen a nasadiwa a danum kalapsan dagiti panagtudtudo dagiti napalabas a siglo.
Napanawan dagiti poblacion ti Lipa, Taal, Sala, Bauan, ken Tanauan ken naipatakder manen kadagiti nadumaduma a kilometro iti kaadayo manipud iti igid ti danaw kalpasan ti panagsardeng ti bulkaniko nga aktibidad. Kalpasan ti sumurok a maysa a siglo, dagiti barbaro a pagtaengan iti igid ti aplaya ti danaw ket naikitikit manipud kadagiti dakdakkel nga ili: ti Talisay (nabangon idi 1869, manipud iti Taal), Cuenca (1877, manipud iti San José), Alitagtag (1910, manipud iti Bauan),[10] Mataasnakahoy (1932, manipud iti Lipa), Agoncillo (1949, manipud iti Lemery), San Nicolas (1955, manipud kadagiti tidda ti daan a Taal), Laurel (1961, manipud iti Talisay), Santa Teresita (1961, manipud iti Taal, San Luis, ken San Nicolas) ken Balete (1969, manipud iti Lipa).[11]
Ekolohia
urnosenGapu ta ti danaw ket naikapet idi iti baybay, daytoy ket pagtaengan dagiti adu nga endemiko a sebbangan a nagbalbaliw ken nangampon iti pannakaawan iti asin kadagiti danum ti danaw. Ti danaw ket adaan iti populasion iti naampon iti nasadiwa a danum iti trevally, Caranx ignobilis. Daytoy nga ikan, mabirukan pay iti Karayan Pansipit, ket lokal a tinawtawagan iti maliputo. Ti kadayegan nga endemiko a sebbanganna ket ti nakaro a kinalkalap a Sardinella tawilis, ti maysa a nasadiwa a danum a sardinas. Dagiti dua pay a sabali nga endemiko a sebbangan ti ikan iti Danaw Taal ket dagiti gobie Gnatholepis volcanus ken Rhinogobius flavoventris.[12][13]
Ti Danaw Taal ket pagtaengan pay dagiti kakarkarna nga uleg ti baybay iti lubong, ti Hydrophis semperi. Daytoy a partikular a sebbangan ket ti maysa laeng kadagiti dua nga "agpayso" a sebbangan ti uleg ti baybay (Hydrophiinae) nga ammo nga intero nga agtateng iti nasadiwa a danum (ti sabali ket ti Hydrophis sibauensis manipud iti Karayan Sibua, Borneo, Indonesia [14][15][16]). Ti Carcharhinus leucas (Bull shark iti Ingles), ket dati a parte ti dati a dibersio ti ekosistema ngem pinaawan babaen dagiti agtataeng kadagiti tawen ti 1930.
Panangyammo kadagiti di patneng nga ikan
urnosenTi Jaguar guapote (Parachromis managuensis), ti maysa a predatoryio a piscivore, ti maysa a karniboro nga ikan a kangrunaan a mangmangan kadagiti sabali nga ikan, ket nabirukan a di legado a naipayammo iti danaw. Mabalin nga umado ti gangganaet nga ikan kadagiti amin a lugar ti danaw gapu ti kaadu ti akuatiko a mula nga us-usarenda a pagitlogan ken panganan, adu dagiti masna a makan, ken nasayaat a nabara nga enbironmento. Ti kaadana ket mabalin a nakaro a mangapekto ti papulasion ti patneng nga ikan.[17]
Pannakatay iti ikan
urnosen
Idi Enero 5, 2008, inwaragawag ti Bureau of Fisheries and Aquatic Resources a ti pannakatay iti ikan iti Danaw Taal (Enero 2 aginggana iti 4) ket taudan ti pannakapukaw iti 50 metriko tonelada wenno ₱3.25-riwriw ($79,268) iti nakultura a tilapia kadagiti purok ti Leviste ken Balakilong iti Laurel ken dagiti Baranggay Aya ken Quiling iti Talisay. 6,000 maliputo nga ikan ($5,609) ti pay natay idiay Quiling. Ti toksiko nga asupre ken ti nangato nga agpang ti hydrogen sulfide iti Ambulong bayat a ti ababa a narunaw nga oksiheno ket isu ti gapuanan dagiti pannakatay.[18]
Idi Mayo 30, 2011, inwaragawag ti Bureau of Fisheries and Aquatic Resources iti 750 metriko tonelada a pannakatay iti ikan. Segun kadagiti sientista, ti iyuumay ti panagtutudo ket nakaiyegan ti kellaat a panagpababa ti emperatura, nga isu ket ti nangibaba dagiti agpang ti oksiheno iti danaw.[19]
Turismo
urnosen
Mabalin a magun-od dagiti turista dagiti kanayon a panagpasiar iti danaw. Kalpasan ti panagballasiw iti danaw, agbanniaga dagiti agbisbisita iti tuktok ti Isla Bulkan babaen ti panagsakay iti kabalio. Iti las-ud ti panagpasiarda iti ngato ken baba ti bantay, matrato dagiti agbisbisita iti napintas a buya iti danaw ken dagiti kaarrubayanna.
Dagiti nagibasaran
urnosen- ^ a b "Lake Taal" Naiyarkibo 2012-03-06 iti Wayback Machine. International Lake Environment Committee. Naala idi 2012-03-17.
- ^ Sawyer, Frederic H. (1900-01-01). The Inhabitants of the Philippines (iti Ingles). Library of Alexandria. ISBN 978-1-4655-1185-0.
- ^ Crossley, Professor John Newsome (2013-07-28). Hernando de los Ríos Coronel and the Spanish Philippines in the Golden Age (iti Ingles). Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-1-4094-8242-0.
- ^ U.S. Army Corps of Engineer (1954). "Manila (Topographic map)". University of Texas in Austin Library. Retrieved on 2014-08-03.
- ^ "List of initial components of Nipas Act" Naiyarkibo 2013-10-04 iti Wayback Machine. Protection and Wildlife Bureau. Naala idi 2012-01-13.
- ^ "Protected Areas in Region 4-A (CALABARZON)" Naiyarkibo 2014-02-02 iti Wayback Machine. Protection and Wildlife Bureau. Naala idi 2012-01-13.
- ^ (2003). "Taal flyer – Chronology of Historical Eruptions of Taal Volcano" Naiyarkibo 2018-10-22 iti Wayback Machine. PHIVOLCS. Naala idi 2014-08-03.
- ^ Hargrove, Thomas (1991). "The Mysteries of Taal, a Philippine volcano and lake, her sea life and lost towns". Bookmark, Manila. ISBN 971-569-046-7.
- ^ betaxfer1 (2012-12-08). "The Mysteries of Taal Pt.1 – Thomas Hargrove from Pep Talk w. Loren Legarda". YouTube. Naala idi 2014-08-03.
- ^ "Alitagtag, Batangas History". Wow Batangas. Naala idi 2014-08-03.
- ^ "History" Naiyarkibo 2019-03-03 iti Wayback Machine. Opisial a WEbsite ti Talisay, Batangas. Naala idi 2014-08-03.
- ^ Froese, Rainer ken Pauly, Daniel, eds. (2012). "Gnatholepis volcanus" iti FishBase. Bersion idi Nobiembre 2012.
- ^ Froese, Rainer ken Pauly, Daniel, eds. (2012). "Rhinogobius flavoventris" iti FishBase. Bersion idi Nobiembre 2012.
- ^ Rasmussen, A. 2010. Hydrophis sibauensis. The IUCN Red List of Threatened Species 2010: e.T176710A7287960. Naala idi 06 Agosto 2018.
- ^ http://reptile-database.reptarium.cz/species?genus=Hydrophis&species=sibauensis
- ^ Rasmussen, A. R., M. AULIYA & W. BÖHME 2001. A new species of sea snake genus Hydrophis (Serpentes: Elapidae) from a river in West Kalimantan (Indonesia, Borneo). Herpetologica 57 (1): 23-32
- ^ (2006). "Biological Investigation of Jaguar Guapote Parachromis managuensis (Gunther) in Taal Lake, Philippines" Naiyarkibo 2012-05-02 iti Wayback Machine. Journal of Environmental Science and Management, Vol 9, No 2.
- ^ Luistro, Marlon Alexander (2008-01-05).Inquirer.net, "Taal Lake fishkill causes ₱3-M losses" Naiyarkibo 2008-01-17 iti Wayback Machine. Philippine Daily Inquirer. Naala idi 2011-01-15.
- ^ Celis, Noel (2011-05-30). "Philippines struggles under mountain of dead fish". AFP. Naala idi 2011-05-30.
Dagiti akinruar a silpo
urnosen
Dagiti midia a mainaig iti Danaw Taal iti Wikimedia Commons
Heograpiko a datos a mainaig iti Danaw Taal iti OpenStreetMap- Dagiti misterio ti Taal
- Panagpassiar iti Bulkan Taal Naiyarkibo 2018-01-20 iti Wayback Machine
- Makaay-ayo nga Is-sla ken Dandanaw Naiyarkibo 2016-04-22 iti Wayback Machine
