Nilo: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

Content deleted Content added
m Typo fixing, replaced: iday → idiay using AWB
Linia 93:
[[Papeles:Nile2.jpg|left|thumb|Ti Nilo nga asideg ti[[Beni Suef]]]]
[[Papeles:Nile composite NASA.jpg|right|thumb|150px|Ti [[apunipon a ladawan|napunipon]] a satelite a ladawan ti Puraw a Nilo.]]
Iti ngato ti [[Khartoum]] ti Nilo ket naamammoan pay a kas ti [[Puraw a Nilo]], ti maysa pay a termino a naus-usar iti maysa alimitado a kapanunotan ti panagipalpalawag ti paset a nagbaetan ti [[Danaw No]] ken Khartoum. Idiay Khartoum ti karayan tiniponan babaen ti [[Asul a Nilo]]. Ti Puraw a Nilo ket mangrugi idayidiay ekuatorial ti Daya nga Aprika, ken ti Asul a Nilo ket mangrugi idiay Etiopia. Dagitoy dua asanga ket adda idiay lumaud a sikigan ti [[Rengngat ti Daya nga Aprika]].
 
Ti [[pagayusan a labneng]] ti Nilo ket sumakop ti {{convert|3254555|km2}}, ti agarup 10% ti kalawa ti Aprika.<ref>[http://earthtrends.wri.org/maps_spatial/maps_detail_static.php?map_select=299&theme=2 EarthTrends: Portal ti Enbironmental a Pakaammo]</ref> Thi Nilo a labneng ket narikut, ken isu a gapu daytoy, t pagatianan iti aniaman a naited a iti igd ti [[kangrunaan a puon (hidrolohia)|kangrunaan a puon]] ket maitalek kadagiti adu a banag a mairaman ti tiempo, dagiti aliwaksay, panagbawbaw ken [[ebapotranspirasion]], ken ti panagayus ti [[groundwater|danum ti kaunegan]].
Linia 131:
 
=== Karayan Atbara ===
Iti baba ti pagtutumpongan iti Asul Nilo ti laeng nangruna a tributario ket ti [[Karayan Atbara ]], gangani kagudua idiay baybaya, a nagtaud manipud idiay Etiopia iti amianan ti [[Danaw Tana]], ken agarup a {{convert|800|km|sigfig=1}} ti kaatidogna. Ti Atbara ket agayus laeng no agtudtudo idiay Etiopia ken napardas nga agmaga daytoy. Iti las-ud ti paset tipanawen ti Enero agingana ti Hunio, daytoy ket kadawyan a namaga. Daytoy ket tiponenna ti Nilo iti agarup a {{convert|300|km|sigfig=1}} ti amianan ti Khartoum.
 
=== Asul Nilo ===
[[Papeles:Blue Nile Falls Ethiopia.jpg|thumb|right|Ti [[Dissuor Asul Nilo]] a pinakpakan babaen ti [[Danaw Tana]] idiay asideg ti siudad ti [[Bahir Dar]], [[Etiopia]].]]
[[Papeles:Nile River and delta from orbit.jpg|thumb|Ti [[Delta Nilo]] manipud ti limbang]]
Ti [[Asul Nilo]] ([[Ge'ez nga abesedario|Ge'ez]] ጥቁር ዓባይ ''Ṭiqūr ʿĀbbāy'' (Nangisit nga[[Karayan Abay |Abay]]) kadagiti [[Etiopia]]no; {{lang-ar|النيل الأزرق}}; naitranslterado iti: '''an-Nīl al-Azraq''') dagiti ubbog manipud ti [[Danaw Tana]] idiay banbantay ti Etiopia. Ti Asu Nilo ket agayus ti agarup a 1,400 kilometreo idiay Khartoum, nga idiay ket tumipon ti Asul Nilo ken ti Puraw Nilo tapno mangporma ti Nilo. Siam a pulo a porsiento iti danum ken innem a pulo ket innem a porsiento kadagiti a maw-awit babaen ti Nilo<ref>Marshall et al., {{PDFlink|[http://www.holivar2006.org/abstracts/pdf/T1-026.pdf Naladaw a Pleistosene ken Holosene nga enbironmental kenpanagbalbaliw ti klima manipud idiay Danaw Tana, taudan ti Asul Nilo]|247&nbsp;KB}}, 2006</ref> ket agtaud idiay Etiopia, nga dda ti limapulo ket siam a porsiento iti danum manipud ti Asull Nilo (ti nabati ket nagtaud manipud idiay [[Karayan Tekezé|Tekezé]], Atbarah, [[Karayan Sobat|Sobat]], ken dagiti bassit a tributario). Ti nurunor ken pannakaawit dagiti lan-ak ket mapasamak laeng iti las-ud ti kalgaw a panagtudtudo idiay Etiopia, nupay kasta, no napigsa ti tudo idiay [[Ethiopiano a Banak]]; ti mabati a paset ti tawen, dagiti nalatak a karayan nga agya-ayus idiay Etiopia a mapan idiay Nilo (Sobat, Asul Nilo, Tekezé, kenAtbarah) ket nakapsot laeng ti panagayusna.
 
Ti panagayus ti Asul Nilo ket agdumaduma kadagiti tinawen a siklona ken ti kaduan a mangmangted ti dakkel a masna a panagdumduma ket ti panagayus ti Nilo. Iti las-ud ti kamagaan ti masna apanagayus ti Asul Nilo ket mabalin a basbassit ngem {{convert|113|m3/s|abbr=on}}, ngem dagiti adda ti ngato a penned ket mangtimbeng ti panagayus ti karayan. Iti las-ud ti panagtudtudo ti kangatuan a panagayus ti Asul Nilo ket labsanna ti {{convert|5663|m3/s|abbr=on}} iti kaladawan ti Agosto (ti banag a pagiddiatan iti 50).
Linia 145:
Ti [[Bahr al Ghazal]] ken ti [[Karayan Sobat]] ket isu dagitoy ti kangrunaan a tributario ti Puraw Nilo iti termino ti panagayus.
 
Ti [[ pagayusan ti danum a labneng]] ti Bahr al Ghazal ket isu ti kadakkelan kadagiti aniaman a sub-labneng ti Nilo, a marukod iti {{convert|520000|km2|sigfig=2}} iti kadakkel, ngem mangted laeng ti bassit a dagup ti danum, agarup daytoy a {{convert|2|m3/s|abbr=on}} iti tinawen, gapu ti kaadu unay dagiti tomo ti danum a mapukpukaw kadagiti kalugnakan ti Sudd.
 
Ti Karayan Sobat, a tumipon iti Nilo iti iti kaasitgan a kaadayo ti Dana No, ket maatianan ti agarup a kagudua a kapadana iti kaadu ti daga, {{convert|225000|km2|sigfig=3|abbr=on}}, ngem mangted ti {{convert|412|m3/s|sigfig=3}} ti tinawen iti Nilo.<ref>{{cite book |last= Shahin |first= Mamdouh |title= Hidrolohia ken dagiti Rekurso ti Danum iti Aprika |year= 2002 |publisher= Springer |isbn= 1-4020-0866-X |pages= 276, 287–288}}; online idiay [http://books.google.com/books?id=ZmdYFTlcSgEC Liblibro ti Google]</ref> No aglayus ti Sobat ket agawit kadagiti adu a dagup ti sedemento, a daytoy ket kaaduan a mangbaliw ti maris ti Puraw Nilo.<ref>{{cite web | url= http://www.library.eb.com/eb/article-9068426 | title= Karayan Soba| accessdate= Enero21, 2008 | work= Encyclopædia Britannica Online Library Edition | publisher= [[Encyclopædia Britannica]]}}</ref>