Kamantiris

Kamantiris
	Idiay Kolkata, Laud a Bengal (India)
	Naluom a kamantiris
Kasasaad ti panagay-aywan
	; Natalged (NatureServe)
Taksonomia
Pagarian:	Plantae
(di nairanggo):	Angiospermae
(di nairanggo):	Eudicotidae
(di nairanggo):	Rosids
Urnos:	Fabales
Pamilia:	Fabaceae
Henero:	Pithecellobium
Sebbangan:	P. dulce
Dua a nagan
	Pithecellobium dulce; (Roxb.) Benth.

Ti kamantiris wenno damortis (Pithecellobium dulce) ket sebbangan ti agsabsabong a mula iti pamilia ti Pisum sativum, Fabaceae, a patneng iti Aplaya ti Pasipiko ken asideg kadagiti banbantay ti Mehiko, Tengnga nga Amerika, ken akin-amianan nga Abagatan nga Amerika.^[2] Daytoy ket maysa a naipayam-ammo a sebbangan ken kaaduan a naturalisado idiay Karibe, Florida, Guam ken idiay pay India, Bengal ken ti Filipinas. Daytoy ket naikeddeng a kas maysa a makapagraut a sebbangan idiay Hawaii.

Deskripsion

Ti kamantiris ket kayo a makaabot iti katayag iti agarup a 10 iti 15 m (33 iti 49 ft). Ti puonna ket nasiitan ken dagiti bulongna ket agsusumbangir. Ti bulongna ket paris iti immitlog a babassit a bulong nga agarup iti 2 iti 4 m (6.6 iti 13.1 ft) iti kaatiddog. Dagiti sabong sabong kasla berde-puraw, nabanglo, agtubo kadagiti sanga ken makaabot iti agarup a 12 cm (4.7 in) iti kaatiddog, ngem agparang dagitoy a kas basbassit gapu ti panagkutkutikot. Dagiti sabong ket agpataud kadagiti rimpuook ti bunga, nga agbalin a derosas no maluom ken aglukat a mangipakita iti makan lasag. Ti lasag ket aglaon ti nasileng a bukbukel a nagtimbukel ken nadalumpinas.

Ti bukel ket maiwaras babaen dagiti billit a mangmangan kadagiti nasam-it a lasag. Ti kayo ket natibker iti igaaw ken mabalin nga agbiag kadagiti namaga a daga manipud iti pantar ti baybay iti kangato iti 1,500 m (4,900 ft), a makaaramid iti daytoy a nasayaat nga imuyongan a kas kayo ti kalsada.

Dagiti usar

Kas makan

Dagiti bunga ket aglaon iti nasam-it ken naalsem a lasag nga idiay Mehiko ken dadduma pay a lugar ket makmakan a naata ken rekado kadagiti nadumaduma a luto ti karne ken inus-usar pay a laok kadagiti mainum iti asukar ken danum (agua de huamuche). Makan pay dagiti bukel ken mapapino a maiyaon iti lana, ken maidagup iti 10% iti kadasenda. Aglaon pay dagitoy iti 28% iti protina.^[3]

Kas agas

Ti ukis ti kayona ken lasag ket astrinhente ken hemoestatiko. Dagiti indihenio a tattao iti Mesoamerika ket us-usarenda ti lasag ken ukis ti kayo a pannggagas kadagiti sakit ti gugot, sakit ti ngipen ken dagiti pagpadara. Ti yaon ti ukis ti kayo ket maus-usar pay para iti sika, kroniko a buris ken daig. Ti yaon dagiti bulong ket inus-usar para kadagiti sakit ti apro ken ti panagatipa iti pannakaalis. Ti binegbeg a bukel ken inus-usar a panagdalus kadagiti ulsera.^[3]

Ekolohia

Ti kamantiris ket mangsangaili a mula kadagiti alimbubudo iti nabeddengan iti nalabbasit a pixie (Melanis pixe), tallo-putik a ruot duyaw (Eurema blanda) ken dagiti dadduma pay a burbur.^[4]

Dagiti kapada a nagan

Depende iti rehion iti nakaimulaan ti kamantiris ket naam-ammuan met kadagiti nadumaduma a nagan. Idiay patnengna a Mehiko, ti kayo ket naam-ammuan a kas ti huamuche, guamuche / huamúchil/ guamúchil / cuamúchil / a naala manipud iti naganna iti Nahuatl a cuauhmochitl. Iti kaaduan a rehion daytoy ket tinawtawagan pay iti "pinzán"', wenno guamá americano (Puerto Rico).

Daytoy ket tinawtawagan iti "seema chintakaya" idiay Telugu. Ti nagan a "monkeypod" ket kadawyan nga inus-usar para iti tudo a kayo iti (Albizia saman). Dagiti sabali pay a nagan ket blackbead, nasam-it nga Inga,^[2] ផ្លែអំពិលទឹក(Plaeh umpel tek) (Khmer), Makham thet Tailandes: มะขามเทศ,ʻʻopiuma' (Hawayano), kamachile (Filipino),^[5] கொர்கலிக்காய்/ கோணக்காய்/ கோன புளியங்கா/ கொடுக்காப்புளி kodukkappuli (Tamil), ದೊರ ಹುಣಸೆ/ಸೀಮೆ ಹುಣಸೆ dora hunase wenno seeme hunase (Kanares), વિલાયતી આંબલી vilayati ambli (Gujarati), जंगल जलेबी jungle jalebi wenno ganga imli (Hindi), তেঁতুল tetul (Bengali), seeme hunase (Kanares), विलायती चिंच vilayati chinch (Marathi) ken సీమ చింత seema chinta (Telugu).

Idiay India daytoy ket tinawtawagan iti "siit ti Madras", urayno daytoy ket saan a patneng iti Madras. Ti nagan a "Salamagi ti Manila" ket makallilaw pay daytoy, gapu ta daytoy ket saan met nga asideg a kabagian ti salamagi, wenno patneng iti Manila.

Daytoy a mula ket ammo kadagiti nadumaduma nga ub-ubing a sinonimo:^[6]

Acacia obliquifolia M.Martens & Galeotti
Day man " شجرة الديمان " Yemen, Adenاليمن, عدن
Albizia dulcis (Roxb.) F.Muell.
Feuilleea dulcis (Roxb.) Kuntze
Inga camatchili Perr.
Inga dulcis (Roxb.) Willd.
Inga javana DC.
Inga javanica DC.
Inga lanceolata sensu Blanco

Inga lanceolata Willd. ket Pithecellobium lanceolatum

Inga leucantha C.Presl
Inga pungens Willd.
Mimosa dulcis Roxb.
Mimosa edulis Gagnep.
Mimosa pungens (Willd.) Poir.
Mimosa unguis-cati Blanco

Mimosa unguis-cati L. ket Pithecellobium unguis-cati

Pithecellobium littorale Record
Pithecollobium dulce (Roxb.) Benth. (lapsus)

Dagiti nagibasaran

^ "Pithecellobium dulce – (Roxb.) Benth. Guama Americano". NatureServe Explorer. NatureServe. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-07-01. Naala idi 2010-09-19.
^ ^a ^b ^c "Taxon: Pithecellobium dulce (Roxb.) Benth". Germplasm Resources Information Network. United States Department of Agriculture. 1994-08-23. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2009-05-14. Naala idi 2010-03-29.
^ ^a ^b Komision para iti Pakaammo ken ti Usar ti Biodibersidad: Pithecellobium Dulce: http://www.conabio.gob.mx/conocimiento/info_especies/arboles/doctos/45-legum38m.pdf
^ "Red-bordered Pixie Melanis pixe (Boisduval, 1836)". Butterflies and Moths of North America. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2009-05-05. Naala idi 2010-09-19.
^ Grandtner, Miroslav M. (2005). Elsevier's Dictionary of Trees: With Names in Latin, English, French, Spanish and Other Languages. Vol. 1. Elsevier. pp. 670–671. ISBN 978-0-444-51784-5.
^ International Legume Database & Information Service (ILDIS) (2005): Pithecellobium dulce. Bersion 10.01, Nobiembre 2005. Naal aidi 2008-MAR-30.

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Kamantiris iti Wikimedia Commons
Bariweswes dagiti mula ti USDA: Pithecellobium dulce
Kamatsile: Pithecellobium dulce
Dagiti sebbangan ti PIER: Pithecellobium dulce Naiyarkibo 2014-04-26 iti Wayback Machine
Manila Tamarind: Pithecellobium dulce
Komision para iti Pakaammo ken ti Usar ti Biodibersidad ti Mehiko: Pithecellobium dulce

[TNC-1] "Pithecellobium dulce – (Roxb.) Benth. Guama Americano". NatureServe Explorer. NatureServe. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-07-01. Naala idi 2010-09-19.

[GRIN-2] "Taxon: Pithecellobium dulce (Roxb.) Benth". Germplasm Resources Information Network. United States Department of Agriculture. 1994-08-23. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2009-05-14. Naala idi 2010-03-29.

[conabio.gob.mx-3] Komision para iti Pakaammo ken ti Usar ti Biodibersidad: Pithecellobium Dulce: http://www.conabio.gob.mx/conocimiento/info_especies/arboles/doctos/45-legum38m.pdf

[4] "Red-bordered Pixie Melanis pixe (Boisduval, 1836)". Butterflies and Moths of North America. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2009-05-05. Naala idi 2010-09-19.

[Elsevier-5] Grandtner, Miroslav M. (2005). Elsevier's Dictionary of Trees: With Names in Latin, English, French, Spanish and Other Languages. Vol. 1. Elsevier. pp. 670–671. ISBN 978-0-444-51784-5.

[6] International Legume Database & Information Service (ILDIS) (2005): Pithecellobium dulce. Bersion 10.01, Nobiembre 2005. Naal aidi 2008-MAR-30.

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]