Napilit a panagpukaw

Iti internasional a linteg ti karbengan ti nagtagitaoan, ti napilit a panagpukaw (wenno ipapilit a panagpukaw) ket rumsua no ti maysa a tao ket nalimed a maala wenno maibalud babaen ti maysa nga estado wenno politikal nga organisasion wenno bababen ti maikatlo a partido nga agited ti pammalubos, suporta, wenno pannakaammo iti estado wenno politikal nga organisasion, a sarunuen ti panagdalupitpit a bigbigen ti gasat ken sadino ti ayan, nga adda ti panggep a panagikabil ti biktima iti ruar ti panagsalaknib ti linteg.

Segun iti Annuroten ti Internasional a Korte Kriminal iti Roma, a nayetnag idi Hulio 1, 2002, ti napilit a panagpukaw ket maibilang a kas krimen kontra iti sangkataoan, ket gapu itoy saan ngarud a mabalin a sakupen ti annuroten ti limitasion.

Nagpukaw a tattao

Ti "nagpukaw a tattao" (Espaniol: desaparecidos) ket maysa a termino a dumakdakamat kadagiti kaaduanna ket taga-Abagatan nga Amerika a biktima ti terorismo ti estado kabayatan ti tawtawen ti 1970 ken iti tawtawen ti 1980, nangruna kadagiti pagilian ti Arhentina, Chile ken Uruguay. Desaparecidos ti mayawag kadagiti tattao a biktima ti napilit a panagpukaw. Mapasamak daytoy no ti maysa nga estado wenno organisasion ket igagara ken puersaenna a pukawen ti maysa a tao manipud iti pannakaimatangan wenno pannakaammo ti publiko, babaen man ti pammapatay wenno gagangay a panangagaw. Makidnap nga umuna ti biktima sa ilegal a maipupok iti maysa a baludan wenno kampo, masansan a maparparigat santo mapapatay ken mailemmeng ti bangkayna babaen ti pannakaibelleng daytoy iti baybay, pannakapuor, pannakaikali iti langalang, kdpy.

Dagiti am-ammo a pagteng

Ti termino a desaparecidos ket immuna ken nangruna a dumakdakamat iti "Narugit a Gubat" iti Abagatan nga Amerika, a naisansangayan iti Arhentina, Chile ken Uruguay, a nagtitimpuyog a kaduada ti dadduma pay a diktadura, iti Operasion Condor. Mabalin met a maipakat wenno mayawag ti termino iti sabsabali a kontesto a kas iti panangaramat ti Amnestia Internasional wenno ti Bantayan ti Karbengan ti Nagtagitaoan kadagiti tinawen a reportada maipapan iti bilang dagiti kaso ti napilit a panagpukaw ti tattao iti nadumaduma a pagilian.

Dagiti kas pagarigan

Ti Operasion Kondor ken ti Narugit a Gubat ti Arhentina

Kabayatan ti "Narugit a Gubat" ken Operasion Kondor iti Arhentina, tiniliw ti agturay a hunta militar dagiti kabusorna a politikal, nailugan dagitoy iti eroplano ket napuersada a tumapuak iti Taaw Atlantiko, iti kasta awanen a pulos ti pakasurotan iti panagpukawda. Gapu ta awan ti ebidensia a bangkay, ilibak ngarud ti gobierno a napapatay dagitoy. Dagiti tattao a napapatay iti kastoy a wagas (ken dadduma a wagas) ket naawagan iti Arhentina a kas "los desaparecidos" wenno "dagiti nagpukaw."

Manipud 1976 agingga iti 1983, mapan 30,000 a tattao (11,000 segun iti opisial a reporta ti CONADEP) iti Arhentina ti nabiktima ti puersado a panagpukaw nga inyetnag ti agturay a hunta militar. Kaaduan kadagitoy ti naitapuak iti taaw. Dadduma ket naikulong ken naparparigat ken napapatay kadagiti pagpupokan.

Nagpukaw a tattao iti Filipinas

Adda met dagiti kaso ti nagpukaw a tattao iti Filipinas, kangrunaan iti panawen ti Linteg Militar iti rehimen ni Presidente Ferdinand Marcos a segun kadagiti reporta ket ginasut a tattao a politikal a kabusor ti administrasion a Marcos ket natiliw ken naipupok, ket adu kadagitoy ti mapukpukaw agingga iti agdama. Iti rehimen ni Presidente Corazon Aquino iti naladaw a 1980, adda met dagiti natiliw ken nagpukaw a tattao iti ikut ti militar. Uray iti rehimen ni Presidente Fidel V. Ramos, nalatak ti kaso ti panagpukaw ni Edgar Bentain, maysa nga agob-obra iti pagsugalan a nangiruar iti mabuybuya nga ala bayat a makisugsugal ni Joseph Estrada, nga agdama idi a bise presidente ti pagilian. Nagpukaw ni Bentain ket agingga iti agdama di pay nasarakan daytoy uray la koma bangkayna.

Dagiti silpo ti ruar

• Desaparecidos.org Naiyarkibo 2008-05-09 iti Wayback Machine (iti Inggles ken Espaniol)
• Comisión Nacional sobre la Desaparición de Personas
• Ti Internasional a Komision iti Napukaw a a Tattao Naiyarkibo 2007-10-13 iti Wayback Machine
• Ti Nagpukaw Galleria
• Para iti DOJ, ni Edgar Bentain Naiyarkibo 2005-12-26 iti Wayback Machine