Wikipedia

Panagpudot ti lubong

panagpangato ti katimbengan a temperatura ti tangatang iti Daga
(Naibaw-ing manipud iti Panagpúdot ti lubong)

Ti Panagpudot ti lubong (Ingles: Global warming) ket daytoy ti panagpangato ti katimbengan a temperatura ti tangatang iti Daga ken dagiti taaw manipud idi gibus iti maika-19 a siglo ken dagiti naipadto a panagtultuloy. Manipud idi rugi ti maika-20 a siglo, ti katimbengan a temperatura ti rabaw ti Daga ket nagpangato babaen ti agarup a 0.8 °C (1.4 °F), nga addaan iti agarup a dua a pagkatlo kadagiti panagpangato ket rimsua manipud idi 1980.[2] Ti panagpudot iti klima a sistema ket awan dudua, ken dagiti sientista ket ad-adu ngem 90% a sigurado a kaaduan kadagitoy ket naaramid babaen ti immadu a konsentrasion iti inbernadero nga alingasaw a napataud babaen kadagiti aramid ti nagtagitaon a kas dagiti panagpaawan ti kabakiran ken ti panagpuor kadagiti posil a sungrod.[3][4][5][6] Dagiti a nasukimat ket mabigbigan babaen ti nailian a siensia dagiti akademia kadagiti amin a kangrunaan a naparang-ay a pagpagilian.[7][A]

Ti sangalubongan a natimbengan a temperatura ti daga-taaw manipud idi 1880–2020, a mainaig ti 1951–1980 a katimbengan. Ti nangisit a linia ket ti tinawena katimbengan ken ti nalabbaga a linia ket isu ti 5 a tawen nga agtartaray a katimbengan. Dagiti berde a baras ket agiparparang kadagiti di-nalawag a karkulo. Nagtaudan: NASA GISS
Ti mapa ket agiparparang ti 10-a tawen a katimbengan (2000–2009) iti sangalubongan a natimbengan a temperatura nga anomalia a mainaig ti 1951–1980 a katimbengan. Ti kadakkelan a panagpangato ti temperetura ket idiay Artiko ken Antartiko a Peninsula. Nagtaudan: NASA nga Oserbatorio ti Daga[1]
Posil a sungrod a mainaig ti panagruar ti CO2 a maipada kadagiti lima a maar-aramid nga IPCC a panagruar. Dagiti naidennet ket minaig kadagiti sangalubongan a panagsardeng. Datos manipud iti IPCC SRES a mararamid; Datos a pagsaknapan ti papel a mairaman ti "CO2 a Panagsengngaw manipud iti Panaguram ti Sungrod 2010 – Dagiti nailasin" ti Ahensia ti Sangalubongan nga Enerhia; ken Nayon a IEA a datos. Nagtaudan ti ladawan: Eskeptiko a Siensia

Dagiti maipadpadto a modelo ti klima ket naipabuklan idi 2007 a Reporta ti Maikapat a Panagipateg (AR4) babaen ti Intergobernmental a Sangkabenneg iti Panagbalbaliw ti Klima (IPCC). Nangibagbagada nga iti las-ud ti maika-21 a siglo ti rabaw a temperatura ti lubong ket mabalin nga umad-adu a ngumato iti 1.1 iti 2.9 °C (2.0 iti 5.2 °F) para iti kababaanda a Naipangpangruna a Reporta dagiti Senario ti Sengngaw ken 2.4 iti 6.4 °C (4.3 iti 11.5 °F) para iti kangatoda.[8] Dagitoy a sakup kadagitoy a karkulo ket nagtaud manipud iti panagusar kadagiti modelo nga adda dagiti aggigiddiat a sensitibidad ti konsetrasion ti alingasaw iti inbernadero.[9][10]

Dagiti masakbayan a ballag ken mainaig a panagbalbalaiw ket maigiddiat manipud kadagiti rehion ti lawlaw ti lubong.[11] Dagiti pagtonoyan iti panagpangato ti temperatura ti lubong ket mangiraman ti maysa a panagpangato kadagiti lessaad ti baybay ken ti panagbalbaliw ti kaadu ken tabas iti tudo, ken dagiti pay mabalin a panagpadakkel dagiti subtropikal a desierto.[12] Ti panagpudot ket manamnama a napigpigsa idiay Artiko ken mainaigto iti agtultuloy a panagsanud dagiti glasier, permafrost ken yelo ti baybay. Dagiti mabalin pay a pagtonoyan iti panagpudot ket mairaman ti kankanayon nga irurumsua dagiti pasamak ti nakaro a tiempo a mairaman dagiti allon ti pudot, igaaw ken napigsa a tudo, panag-asido ti taaw ken pannakapukaw dagiti sebbangan gapu kadagiti agbalbaliw a rehimen ti temperatura. Dagiti pagtonoyan a nakaro para iti tattao ket mairaman ti seguridad ti taraon manipud kadagiti panagbabassit kadagiti maapit ken ti pannkapukaw kadagiti pagnaedan manipud iti inundasion.[13]

Dagiti maisingsingasing a panagsungbat nga annuroten iti panagpudot ti lubong ket mairaman ti panagpalag-an babaen ti panagpabassit kadagiti sengngaw, panagampon kadagiti pagtonoyanna, ken dagiti mabalin a masakbayan a heoinhenieria. Kaaduan ti pagpagilian ket partido ti Pagibatayan a Taripnong ti Panagbalbaliw ti Klima ti Nagkaykaysa a Pagpagilian (UNFCCC),[14] a ti dumtengan ti gandatda ket ti panagpawil kadagiti makadangran nga antropoheniko a (a kas ti, pinataud ti tao) a panagbalbaliw ti klima.[15] Dagiti Partido ti UNFCCC ket nangamponda kadagti sakup ti annuroten a naidaremdem a mangpabassit kadagiti alingasaw a sengngaw ti inarbedero[16]:10[17][18][19]:9 ken ti panagtulong ti panagampon ti panagpudot ti lubong.[16]:13[19]:10[20][21] Dagiti Partido ti UNFCCC ket nangitunosda nasken dagiti panagpabassit kadagiti sengngaw,[22] ken dagiti masakbayan a panagpudot ti lubong ket mapatinggaan ti baba ti 2.0 °C (3.6 °F) a mainaig ti pre-industrial nga agpang.[22][B] Dagiti reporta naipablaak idi 2011 babaen ti Enbironmento a Programa ti Nagkaykaysa a Pagpagilian[23] ken ti Ahensia ti Internasional nga Enerhia[24] ket mangisingsingasing a dagiti ganetget manipud iti naspsapa ngem maika-21 a siglo a panagpabassit kadagiti sengngaw ket saan a makaanay ti UNFCCC a puntaan ti 2 °C.

Napalplaliiw a panagbalbaliw ti temperatura

urnosen
 
Ti panagpangato ti linaon a pudot ti taaw ket ad-adu ngem ti ania man a naipenpen nga enerhia iti pudot a balanse ti Daga kadagiti dua a paset ti panawen ti 1961 aginggana ti 2003 ken 1993 aginggana ti 2003, ken pakaibilangan kadagiti ad-adu ngem 90% iti mabalin a panagpangato ti linaon a pudot ti sistema ti Daga iti las-ud kadagitoy a paset ti panawen.[25]
 
Dua milenio dagiti natimbeng a temperatura ti rabaw segun ti nadumaduma a rekonstruksion manipud dagiti pannakbagi a klima, ti tunggal maysa ket naipasayaat iti maipapan ti dekada a gatagantingan, nga adda ti rehistro ti instrumental a temperatura a natuonan iti nangisit.

Ti natimbeng a temperatura ti rabaw ti Daga ket ngimmato babaen ti 0.74±0.18 °C kadagit ipaset ti panawen ti 1906–2005. Ti gatad ti panagpudot kadagiti kinaudi a gudua iti dayta a paset ti panawen ket gangani nadoble para iti dayta a paset ti panawen a kas maysa a sibubukel (0.13±0.03 °C tunggal maysa a dekada, a maigiddiat ti 0.07±0.02 °C tungngal maysa a dekada). Ti pagtonoyan a isla ti urbano a pudot ket bassit laeng, a nakarkulo a pakaibilangan para iti basbassit ngem 0.002 °C iti panagpudot iti tungngal maysa a dekada manipud idi 1900.[26] Dagiti temperatura iti akin-baba a tropospera ket ngimmato iti nagbaetan ti 0.13 ken 0.22 °C (0.22 ken 0.4 °F) tunggal maysa a dekada manipud idi 1979, segun dagiti panagrukod ti satelite. Dagiti pannakbagi ti klima ket mangipakpakita ti temperatura a relatibo a natalinaayen kadagiti maysa wenno dua ribo a tawtawen sakbay ti 1850, nga adda dagiti maipapan ti rehion a panagduduma a kas ti Mediebal a Napudot a Paset ti Panawen ken ti Bassit a Panawen ti Yelo.[27]

Ti panagpudot a makitkita iti rehistro ti instrumental a temperatura ket maitunos kadagiti nawatiwat a sakop iti panagpalpaliiw, a kas nadokumentuan babaen dagiti adu a sientipiko a grupo.[28] Dagiti kas pagarigan ket mairaman ti panagpangato ti lessaad ti baybay (ti danum ket dumakkel no pumudot),[29] ti nawatiwat a pannakatunaw iti niebe ken yelo,[30] pannakaipangato ti linaon a pudott kadagiti taaw,[28] pannakaipangato ti kadam-eg,[28] ken ti nasapsapa a pannakaitutop kadagiti pasamak ti primabera,[31] e.g., ti panagsabsabong dagiti mula.[32] Ti probabilidad a dagitoy a panagbalbaliw ket nairana laeng a napasamak ket pudno a sero.[28]

Dagiti kaaudian a karkulo ti Goddard Institute for Space Studies (GISS) ti NASA ken ti National Climatic Data Center ket mangipakpakita nga idi 2005 ken 2010 ket agpadpada para iti kapudotan a tawen ti planeta manipud idi matalekan a, nawatwat a magun-od dagiti instrumento a panagrukod idi naladaw a maika-19 a siglo, a linabsanna idi 1998 babaen ti basbassit a sangkagasut a grado.[33][34][35] Dagiti karkulo babaen ti Climatic Research Unit (CRU) ket nangipakpakita nga idi 2005 a kas ti kapudotan a tawen, iti likudan ti 1998 a ti 2003 ken 2010 ket agpadpada para iti maikatlo a kapudotan a tawen, nupay kasta, "ti biddut a karkulo para kadagiti agmaymaysa a tawen … ket saan a basbassit ngem sangapulo a beses a dakdakkel ngem ti baetan a paggiddiatan dagitoy a tallo a tawen."[36] Ti World Meteorological Organization (WMO) dagiti insasao iti kasasaad ti sangalubongan a klima idi 2010 ket nangipalpalawag a, "Ti 2010 a nominal a pateg iti +0.53 °C ket nairanggo nga immuna kadagiti 2005 (+0.52 °C) ken 1998 (+0.51 °C), urayno dagiti paggiddiatan a baetan dagitoy a tallo a tawen ket saan nga estadistika a nangruna..."[37]

 
Ti NOAA a grapiko dagiti Sangalubongana Tinawen nga Anomalia ti Temperatura 1950–2012, a mangipakpakita ti Akin-abagatan a Panagpallayog ti El Niño

Dagiti temperatura idi 1998 ket saan a kadawyan a gapu ta dagiti sangalubongan a temperatura ket napektaran babaen ti Akin-abagatan a Panagpallayog ti El Niño (ENSO), ken ti kapigsaan nga El Niño iti napalabas a siglo ket napasamak iti las-ud ti dayta a tawen.[38] Ti sangalubongan a temperatura ket suheto dagiti nabiit a termino a panagbalbaliw a maituoon kadagiti napaut a pagduyosan ken mabalin a temporario a manglapped kaniada. Ti relatibo a katalinaay ti temperatura manipud idi 2002 aginggana idi 2009 ket maitunos iti kastoy a pasamak.[39][40] Idi 2010 ket El Niño pay a tawen. Iti ababa a pangbaliw ti panagpallayog, ti 2011 ket maysa idi a La Niña a tawen nga idi ket nalamlamiis ngem daytoy ket maika-11 pay a kapudotan a tawen manipud idi nairugin ti panagirehistro idi 1880. Kadagiti 13 a kapudotan a tawtawen manipud idi 1880, 11 kadagitoy ket tawtawen manipud idi 2001 aginggana idi 2011. Kadagiti kabarbaro a kinaudi a rehistro, ti 2011 ket isu idi ti kapudotan a tawen ti La Niña iti paset ti panawen manipud idi 1950 aginggana idi 2011, ken maasitganna ti 1997 a saan idi a ti kababaan a puntos iti siklo.[41]

Dagiti panagbalbaliw ti klima ket agdumaduma iti sangalubongan. Manipud idi 1979, dagiti temperatura ti daga ket ngimmato iti agarup a mamindua a naparpardas ngem dagiti temperatura ti taaw (0.25 °C tunggal maysa a dekada a maigiddiat ti 0.13 °C tunggal maysa a dekada).[42] Dagiti temperatura ti taaw ket nabunbuntog a nagpangato ngem dagiti temperatura ti daga gapu ti dakdakkel nga epektibo a kapasidad dagiti taaw ken gapu ta ti taaw ket ad-adu a makapukaw ti pudot baaen ti panagbawbaw.[43] Ti akin-abagatan a Hemisperio ket masna pay a napudpudot ngem ti akin-abagatan a Hemisperio gapu ti maipapan ti meridiano a panangawit ti pudot kadagiti taaw nga adda dagiti paggiddiatan iti agarup a 0.9 petawatts nga agpaamianan,[44] nga adda ti maysa a mainayon a maited manipud kadagiti albedo a paggiddiatan a nagbaetan dagiti polar a rehion. Manipud idi rugi ti industrialisasion ti interhemisperiko a paggiddiatan ti temperatura ket ngimmaton gapu ti pannakatunaw ti yelo ti baybay ken niebe idiay Amianan.[45] Dagiti natimbeng a temperatura ti artiko ket ngimmatngaton iti gangani a dua a gatad iti sangalubongan kadagiti napalabas a 100 a tawtawen, nupay kasta dagiti temperatura ti artko ket nakarkaroda pay nga agbalbaliw.[46] Urayno ad-adu pay dagiti inbernadero nga alingasaw ti naipuspusgaw iti Akin-amianan ngem ti Akin-abagatan a Hemisperio daytoy ket saan a makaited iti paggiddiatan iti panagpudot gapu ta dagiti nangruna nga inbernadero nga alingasaw ket aganayda laeng nga agpaput tapno mailaokda kadagiti hemisperio.[47]

Ti termal nga inertia dagiti taaw ken dagiti nabuntog a sungbat dagiti saan a dagus a pakaibanagan ket kaibuksilanna a ti klima ket makasapul kadagiti siglo wenno napapaut tapno maipag-isu kadagiti panagbalbaliw. Dagiti panagadal ti panagikeddeng ti klima ket mangipakpakita nga urayno mapatalinaay dagiti inbernadero nga alingasaw kadagiti agpang idi 2000, ti adu pay a panagpudpudot iti agarup a 0.5 °C (0.9 °F) ket mapasamak pay laeng.[48]

Dagiti nagibasaran

urnosen
  1. ^ Ti 2009 a Gibisan ti Kapudotan a Dekada a Nairehistro. NASA Imahen ti Obserbatorio ti Daga iti Dayta nga Aldaw, 22 Enero 2010.
  2. ^ Dagiti Pagpilian ti Klima ti Amerika. Washington, D.C.: Ti Nailian nga Akademia a Pagmalditan. 2011. p. 15. ISBN 978-0-309-14585-5. Ti katimbengan a temperatura iti rabaew ti Daga ket ngimmato babaen ti agarup a 1.4 °F (0.8 °C) kadagiti napalabas a 100 a tawen, nga addaan iti agarup a 1.0 °F (0.6 °C) iti daytoy a panagpudot a rimsua kadagiti napalabas a tallo a dekada
  3. ^ "Ti panagpudo iti klima a sistema ket awan dudua, ket makitkita tattan manipud kadagiti panagpalpaliiw kadagiti panagpangato iti sangalubongan a katimbengan a temperatura ti angin ken taaw, ti agnanayon a panakatunaw iti niebe ken yelo ken panagpangato ti sangalubongan a katimbengan ti pantar ti baybay." IPCC, Sintesia a Reporta Naiyarkibo 2018-11-02 iti Wayback Machine, Paset 1.1: Panagpalpaliiw ti panagbalbaliw ti klima Naiyarkibo 2018-08-04 iti Wayback Machine, iti IPCC AR4 SYR 2007.
  4. ^ "Dagiti tallo nga inusar ket inusar a panagipalpalawag kdagiti di-nalawag nga addaan iti tunggal maysa a naisangayan a porma ti pagsasao. * * * A dagiti di-nalawag iti maysa a nisangayan a nagbanagan ket naipategan ti panagusar ti eksperto a panangipato ken estadistikal a panagusig kadagiti bagbagi ti ebidensia (a kas dagiti panagpalpaliiw wenno nagbanagan ti modelo), dagiti sumaganad a pumadpada a panakasakup ket usaren a panagiyebkas ti naipategan a probabilidad a rumsua: awan dudua >99%; nangato ti panakaagpayso >95%; agpayso >90%......" IPCC, Sintesis a Reporta Naiyarkibo 2018-11-02 iti Wayback Machine, Panagtaripatu ti Di-nalawag Naiyarkibo 2013-03-09 iti Wayback Machine, iti IPCC AR4 SYR 2007.
  5. ^ IPCC, Sintesis a Reporta Naiyarkibo 2018-11-02 iti Wayback Machine, Section 2.4: Panakagupit ti panagbaliw ti klima Naiyarkibo 2018-11-03 iti Wayback Machine, iti IPCC AR4 SYR 2007.
  6. ^ Dagiti Pagpilian ti Klima ti Amerika: Gunglo ti Panagparang-ay ti Siensia iti Panagbaliw ti Klima; Konsilo ti Nailian a Pangsukisok (2010). Panagparang-ay ti Siensia ti Panagbaliw ti Klima. Washington, D.C.: Ti Nailian nga Akademia a Pagmalditan. ISBN 0-309-14588-0. (p1) … adda napigsa, kredible a bagi ti ebidensia, a naibatay kadagit adu a linia ti panagsukisok, nga agdokdukumento a ti klima ket agbalbaliw ken dagitoy a panagbalbaliw ket kaaduan a gapuanan kadagiti inararamid ti nagtagitaoan. Nupay adu pay dagiti maadal, ti bugas ti the core penomeno, sientipiko a panagsalsaludsod, ken dagiti hipotesis ket natalipupos a naimatangan ken natibker a natakderan iti rupa ti nakaro a sientipiko a suppiat ken ti naannad a panagadal kadagiti sabsabali a panagipalpalawagan. * * * (p21-22) Adda dagiti daduma a sientipiko a naipatingga wenno teoria ket natalipupos a naimatangan ken nasubokan, ken nasuportaran babaen kadagiti adu a nawaya a panagpalpaliiw ken nagbanagana, a ti kababalin a dagiti sumaganad ket mabirukan a dagitoy ket saan a pudno ket mapaawanen a bassit. Iti kaytoy a naipatingga ken dagiti teoria ket naipategandan a kas maysa a naikeddeng a kinapudno. Daytoy ket kasla ti kaso para iti naipatingga a ti sistema ti Daga ket pumudpudot ken ti kaaduan iti daytoy a pangpudpudot ket gapu kadagiti inararamid ti nagtagitaoan.
  7. ^ "Kumaduaan nga insarita dagiti Akademia ti Siensia" (PDF). Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2013-09-09. Naala idi 9 Agosto 2010.
  8. ^ Meehl et al., Chap. 10: Dagiti Maipadpadto a Klima ti Sangalubongan Naiyarkibo 2016-04-15 iti Wayback Machine, Sec. 10.ES: Katimbengan a Temperatura Naiyarkibo 2011-11-16 iti Wayback Machine, iti IPCC AR4 WG1 2007.
  9. ^ Schneider Von Deimling, Thomas; Held; Ganopolski; Rahmstorf (2006). "Nakarkulo a sensitibidad ti klima manipud naigrupo a simulasion ti glasial a klima". Dagiti Dinamiko ti Klima. CiteSeerX: 10.1.1.172.3264.
  10. ^ Meehl et al., Chap. 10: Dagiti Maipadpadto a Klima ti Sangalubongan Naiyarkibo 2016-04-15 iti Wayback Machine, Paset 10.5: Panangibilang ti Sakup ti Panagbalbaliw ti Klima, iti IPCC AR4 WG1 2007.
  11. ^ Solomon et al., Teknikal a pakabuklan, Paset TS.5.3: Dagiti Maipadpadto a Rehional a Gatad, iti IPCC AR4 WG1 2007.
  12. ^ Lu, Jian; Vechhi, Gabriel A.; Reichler, Thomas (2007). "Panagpadakkel ti Hadley a selula babaen ti panagpudot ti lubong" (PDF). Sursurat ti Heopisikal a Panagsukisok. 34 (6): L06805. Bibcode:2007GeoRL..3406805L. doi:10.1029/2006GL028443. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2008-12-17. Naala idi 2013-02-11.
  13. ^ US NRC 2012[nasken ti napno a dakamat]
  14. ^ Pagibatayan a Taripnong ti Panagbalbaliw ti Klima ti Nagkaykaysa a Pagpagilian (UNFCCC) (2011), Kasasaad ti Panagpasingked ti Taripnong, Sekretariat ti UNFCCC: Bonn, Alemania: UNFCCC. Kaaduan ti pagpagilian iti lubong ket partido ti Pagibatayan a Taripnong ti Panagbalbaliw ti Klima ti Nagkaykaysa a Pagpagilian (UNFCCC), a nangampon ti puntaan a 2 °C . Manipud idi 25 Nobiembre 2011, dagitoy ket partido ti 195 (194 nga es-estado ken 1 a rhional nga ekonomiko a gunglo ti panagtitipon (ti Kappon ti Europa)) iti UNFCCC.
  15. ^ "Artikulo 2". Pagibatayan a Taripnong ti Panagbalbaliw ti Klima ti Nagkaykaysa a Pagpagilian. Ti dumtengan a gandat iti daytoy a Taripnong ken dagiti amiaman a mainaig a legado nga instrumento a maampon ken magun-od dagiti Konperensia dagiti Partido, segun kadagiti nangruna a probision ti Taripnong, ti panagtalinaay ti kaadu dagiti inarbedero nga alingasaw iti tangatang iti maysa nga agpang a mangpawil ti makadangran nga antropoheniko a panagbiang ti sistema ti klima. Dagiti kastoy nga agpang ket mabain a magun-od iti kaunegan ti batayan ti panawen a makaanay a mangpalubos ti ekosistema a mangampon ti masna a panagbalbaliw ti klima, tapno maisegurado ti panagpataud ti taraon ket saan a madangran ken tapno mapakabaelen ti pannakaipan ti ekonomiko a panagrang-ay iti matalinaay a pamay-an., naala manipud iti nakabangonan ti sangalubongan a tulagan a naikeddeng idi 21 Marso 1994.
  16. ^ a b Pagibatayan a Taripnong ti Panagbalbaliw ti Klima ti Nagkaykaysa a Pagpagilian (UNFCCC) (2005), Maikanem nga Urnong ken sintesis ti immuna a nailian a panakinsinnarita manipud kadagiti Partido a saan a nairaman iti Nairaman I iti Taripnong. Palagip babaen ti sekretariat. Ehekutibo a pakabuklan. (PDF), Ginebra (Suisa): Opisina ti Nagkaykaysa a Pagpagilian idiay Ginebra
  17. ^ Gupta, S. et al. 13.2 Panagbalbaliw ti klima ken dagiti dadduma pay a mainaig nga annuroten Naiyarkibo 2013-03-09 iti Wayback Machine, in IPCC AR4 WG3 2007.
  18. ^ "Ch 4: Panagbalbaliw ti klima ken pakasakbayan ti enerhia", {{citation}}: Awan wenno awan linaon ti |title= (tulong), in IEA 2009, pp. 173–184 (pp.175-186 of PDF)
  19. ^ a b Pagibatayan a Taripnong ti Panagbalbaliw ti Klima ti Nagkaykaysa a Pagpagilian (UNFCCC) (2011), Urnong ken sintesis ti maikalima a nailian a panakisinnaritaan. Ehekutibo a pakabuklan. Palagip babaen ti sekretariat. (PDF), Ginebra (Suisa): Opisina ti Nagkaykaysa a Pagpagilian idiay Ginebra
  20. ^ Adger, et al., Kapitulo 17: Pagtonoyan ti panagampon dagiti panagsanay, dagiti pagpilian, dagiti lapped ken kapasidad, Naiyarkibo 2018-11-03 iti Wayback Machine Ehekutino apakabuklan Naiyarkibo 2013-03-10 iti Wayback Machine, iti IPCC AR4 WG2 2007.
  21. ^ 6. Panagala kadagiti masapul a pundo para iti panangipabassit ken panag-ampon (PDF), iti Bangko ti Lubong (2010), 2010 a Reporta ti Panagrang-ay ti Lubong: Panagrang-ay ken Panagbalbaliw ti Klima, Washington DC, Estados Unidos: Ti Internasional a Banko para iti Panagibangon manen ken Panagrang-ayt / Ti Banko ti Lubong, pp. 262–263, naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-03-05, naala idi 2013-02-11
  22. ^ a b Pagibatayan a Taripnong ti Panagbalbaliw ti Klima ti Nagkaykaysa a Pagpagilian (UNFCCC) (2011), Taripnong dagiti Partido – Maika-16 a taripnong: Keddeng 1/CP.16: Dagiti Tulagan ti Cancun: Dagiti Nagbalinan dagiti obra ti Ad Hoc a Grupo ti Agob-obra iti Nabayag a Termino a Tignay ti Pagtitinnulongan babaen ti Taripnong (Ingles): Parapo 4 (PDF), Sekretariat ti UNFCCC: Bonn, Alemania: UNFCCC, p. 3 "(…) nasken dagiti adu a panagpabassit ti alingasaw a sengngaw ti inbernadero segun ti siensia, ken kas tinaidokumento iti Maikapat a Panagtonoy a Reporta ti Intergobernmental nga Entrapanio ti Panagbalbaliw ti Klima, nga adda ti panirigan ti panagpabassit ti alingasaw a sengngaw ti inbernadero tapno matengngel ti panagpangato ti natimbeng a temperatura ti lubong iti baba ti 2 °C a nangatngatao ngem dagiti preindustrial nga agpang"
  23. ^ Enbironmento a Programa ti Nagkaykaysa a Pagpagilian (UNEP) (Nobiembre 2011), "Ehekutibo a Pakabuklan", Panagisilpo ti Baetan ti Sengngaw: Ti Sintesis a Reporta ti UNEP (PDF), Nairobi, Kenya: UNEP, p. 8, ISBN 978-92-807-3229-0, naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2011-11-26, naala idi 2013-02-11 UNEP Stock Number: DEW/1470/NA
  24. ^ Ahensia ti Internasional nga Enerhia (IEA) (2011), "Ehekutibo a Pakabuklan (Ingles)", 2011 a Sangalubongan a Pakasakbayan ti Enerhia (PDF), Paris, Pransia: IEA, p. 2, naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2013-10-19, naala idi 2013-02-11
  25. ^ Bindoff, N.L., "Kapitulo 5: Dagiti panagpalplaliiw: Maipapan ti Taaw a Panagbalbaliw ti Klima ken Lessaad ti Baybay", Sec 5.2.2.3 Dagiti pagbanagan para iti Balanse ti Pudot ti Daga {{citation}}: Awan wenno awan linaon ti |title= (tulong), iti IPCC AR4 WG1 2007, nagibasaran babaen ti: Dagiti Grapiko ti Klima babaen ti Skeptical Science: Dagiti Komponente ti Panagpudo ti Lubong:, Skeptical Science, Dagiti komponente ti panagpudot ti lubong para iti paset ti panawen ti 1993 aginggana ti 2003 a nakarkulo manipud iti IPCC AR4 5.2.2.3
  26. ^ Trenberth et al., Kapitulo. 3, Dagiti panagpalpaliiw: Atmosperiko a Rabaw ken Panagbalbaliw ti Klima Naiyarkibo 2017-09-24 iti Wayback Machine, Paet 3.2.2.2: Dagiti Isla ti Urbano a Pudot ken dagti Pagtonoyan ti Panagusar ti Daga Naiyarkibo 2014-05-12 iti Wayback Machine, p. 244 Naiyarkibo 2017-10-23 iti Wayback Machine, iti IPCC AR4 WG1 2007.
  27. ^ Jansen et al., Kapitulo 6, Palaeoklima Naiyarkibo 2013-11-25 iti Wayback Machine, Paset 6.6.1.1: Ania kadi ti Ipakita dagiti Rekonstruksion a Naibatay iti Paleoklimatiko a Pannakbagi? Naiyarkibo 2015-03-28 iti Wayback Machine, pp. 466–478 Naiyarkibo 2010-05-24 iti Wayback Machine, iti IPCC AR4 WG1 2007.
  28. ^ a b c d Kennedy, J.J. (2010), "Kasano nga ammotayo no pimmudot ti lubong? iti: 2. Sangalubongan a Klima, iti: Kasasaad ti Klima idi 2009", Bull.Amer.Meteor.Soc., 91 (7): 26, naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2015-08-20, naala idi 2013-05-30
  29. ^ Kennedy, C. (10 Hulio 2012), ClimateWatch Magazine >> Kasasaad ti Klima: Sangalubongan a Lessaad ti Baybay idi 2011, Portal ti Serbisio ti Klima ti NOAA
  30. ^ "Pakabuklan para kadagiti Agar-aramid ti Annuroten", Archive copy, Dagiti Dagus a Pangpalplaiiw kadagiti Kinaudi a Panagbalbaliw ti Klima, naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-11-02, naala idi 2013-05-30{{citation}}: Panagtaripato ti CS1: naiyarkibo a kopia a kas titulo (silpo), in IPCC AR4 WG1 2007
  31. ^ "Pakabuklan para kadagiti Agar-aramid ti Annuroten", Archive copy, B. Ti agdama a pannakaammo kadagiti napalpaliiw a pagbanagan iti panagbalbaliw ti klima iti masna ken enbironmento ti tao, naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2016-04-19, naala idi 2013-05-30{{citation}}: Panagtaripato ti CS1: naiyarkibo a kopia a kas titulo (silpo), iti IPCC AR4 WG2 2007
  32. ^ Rosenzweig, C., "Kapitulo 1: Panagikeddeng ti balor dagiti Napaliiw a Panagbalbaliw ken dagiti Sunbat dagiti Masna ken Maimaton a Sistema", Archive copy, Paset 1.3.5.1 Dagiti panagbalbaliw iti penolohia, naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-11-02, naala idi 2013-05-30{{citation}}: Panagtaripato ti CS1: naiyarkibo a kopia a kas titulo (silpo), iti IPCC AR4 WG2 2007, p. 99
  33. ^ Cole, Steve; Leslie McCarthy. "NASA – NASA a Panagsukisok ket nakitana a ti 2010 ket Naipada ti Nairehistro a Kapudotan a Tawen". Naiyarkibo manipud iti kasisigud (Pabuya) idi 2020-01-03. Naala idi 3 Marso 2011.
  34. ^ Hansen, James E. (12 Enero 2006). "Goddard nga Instituto para kadagiti Panagadal ti Limbang, Panagusig ti Rabaw a Temperatura ti GISS". NASA a Goddard nga Instituto para kadagiti Panagadal ti Limbang. Naala idi 17 Enero 2007.
  35. ^ "Kasasaad ti Klima: Sangalubongan a Panagusig para iti Tinawen ti 2009". 15 Enero 2010. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2014-12-19. Naala idi 3 Mayo 2011.
  36. ^ Jones, Phil. "Pakaammo a Sabanas ti CRU blng. 1: Rehistro ti Sangalubongan a Temperatura". Unit ti Panagsukisok ti Klima, Eskuela dagiti Siensia ti Enbironmento, Unibersidad ti Daya nga Anglia. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2015-11-03. Naala idi 3 Mayo 2011.
  37. ^ World Meteorological Organization (2011), Insasao ti WMO iti kasasaad ti sangalubongan a klima idi 2010 (PDF), World Meteorological Organization (WMO)
  38. ^ Changnon, Stanley A.; Bell, Gerald D. (2000). El Niño, 1997–1998: Ti Klima a Pasamak iti Siglo. Londres: Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan. ISBN 0-19-513552-0.
  39. ^ Knight, J.; Kenney, J.J.; et al. (Agosto 2009). "Dagiti Kadi Sangalubongan a Pagduyosan ti Temperatua Kadagiti Kinaudi a Dekada ket Mangpamadi kadagiti Panangipadto ti Klima? [iti "Kasasaad ti Klima idi 2008"]" (PDF). Bull.Amer.Meteor.Soc. 90 (8): S75–S79. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2011-11-23. Naala idi 13 Agosto 2011.
  40. ^ Panagbuntog ti Sangalubongan a Temperatura – saan a ti gibus ti panagbalbaliw ti klima. UK Met Office. Naala idi 20 Marso 2011.
  41. ^ "Sentro ti Datos ti Nailian a Klima ti NOAA, Kasasaad ti Klima: Sangalubongan a Panagusig para iti Tinawen ti 2011". NOAA. 19 Enero 2012. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-01-22. Naala idi 31 Enero 2012.
  42. ^ Trenberth et al., Kapitulo 3, Dagiti Panagpalpaliiw: Atmosperiko a Rabaw ken Panagbalbaliw ti Klima Naiyarkibo 2017-09-24 iti Wayback Machine, Ehekutibo a Pakabuklan Naiyarkibo 2018-11-02 iti Wayback Machine, p. 237 Naiyarkibo 2017-10-23 iti Wayback Machine, iti IPCC AR4 WG1 2007.
  43. ^ Rowan T. Sutton; Buwen Dong; Jonathan M. Gregory (2007). "Daga/baybay a pannakaibagi a panagpudot a panagsungbat iti panagbalbaliw ti klima: Dagiti modelo a resulta ti IPCC AR4 ken panangipada kadagiti panagpalpaliiw". Sursurat ti Heopisikal a Panagsukisok. 34 (2): L02701. Bibcode:2007GeoRL..3402701S. doi:10.1029/2006GL028164. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-09-23. Naala idi 19 Septiembre 2007.
  44. ^ Carl, Wunsch (Nobiembre 2005). "The Total Meridional Heat Flux and Its Oceanic and Atmospheric Partition" (PDF). Warnakan iti Klima. 18 (21): 4374–4380. doi:10.1175/JCLI3539.1. Naala idi 25 Abril 2013.
  45. ^ Feulner, Georg; Stefan Rahmstorf; Anders Levermann; Silvia Volkwardt (Marso 2013). "Iti Taudan ti Rabaw a Temperatura ti Angin a Paggiddiatan ti Baetan dagiti Hemisperio iti Agdama nga Aldaw a Klima ti Daga". Warnakan iti Klima. doi:10.1175/JCLI-D-12-00636.1. Naala idi 25 Abril 2013.
  46. ^ "TS.3.1.2 Spatial Distribution of Changes in Temperature, Circulation and Related Variables – AR4 WGI Technical Summary". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2017-10-11. Naala idi 2013-05-30.
  47. ^ Ehhalt et al., Kapitulo 4: Atmosperiko a Kimika ken dagiti Inbernadero nga Alingasaw, Paset 4.2.3.1: Karbon mono oksido(CO) ken hidrohenio (H2) Naiyarkibo 2012-04-09 iti Wayback Machine, p. 256 Naiyarkibo 2012-01-17 iti Wayback Machine, iti IPCC TAR WG1 2001.
  48. ^ Meehl, Gerald A. (18 Marso 2005). "How Much More Global Warming and Sea Level Rise" (PDF). Science. 307 (5716): 1769–1772. Bibcode:2005Sci...307.1769M. doi:10.1126/science.1106663. PMID 15774757. Naala idi 11 Pebrero 2007.

Dagiti akinruar a silpo

urnosen

  Dagiti midia a mainaig iti Panagpudot ti lubong iti Wikimedia Commons

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Panagpudot_ti_lubong&oldid=402113"