Sarguelas

Ti sarguelas (Spondias purpurea) ket sebbangan ti mula nga agsabsabong iti pamilia ti kasoy ti Anacardiaceae, daytoy ket patneng dagiti tropikal a ti Kaamerikaan. Daytoy ket ammo idiay iti Jocote, a nagtaud manipud iti Nahuatl a balikas ti xocotl, a kayatna a sawen ket "prutas." Dagiti dadduma pay a nagan ket mairaman ti Red Mombin, Purple Mombin, Hog Plum, Ciruela Huesito (Venezuela), Sineguela, ken Siriguela.

Sarguelas
Taksonomia
Pagarian:	Plantae
Klado:	Tracheophytes
Klado:	Angiospermae
Klado:	Eudicotidae
Klado:	Rosids
Urnos:	Sapindales
Pamilia:	Anacardiaceae
Henero:	Spondias
Sebbangan:	S. purpurea
Dua a nagan
Spondias purpurea L.

Deskripsion

Daytoy ket maysa a bassit agingganna ti kalalainganna a kayo aginggana ti 25 pulgada a katayag. Dagiti bulongna ket agtinnag iti nabiit a namaga a tiempo, ngem agtinnag laeng kalpasan ti nabiit a panagtubo ti baro a bulbulong; dagitoy ket pinnado, nga agraman kadagiti 7-23 a bulbulong, iti tunggal maysa a bulong ket 3–5 sentimetro ti kaatiddogna ken 1.5–2 sentimetro ti kaakabana. Dagiti sabong ket babassit, nalabbasit-morado, a napataud kadagiti dakkel a panikula. Ti bunga ket naimas a makan nga immitlog a drupa, iti 3–5 sentimetro a kaatiddog ken 2-3.5 sentimetro a kaakaba, no maluom daytoy ket nalabbasit (mabalin pay a duyaw) ken aglaon iti maysa a dakkel a bukel.

Daytoy ket adu itan a naimuyongan kadagiti tropikal a rehion iti lubong para iti naimas a bungana, ken daytoy pay ket naturalisado kadagiti dadduma pay a lugar, a mairaman iti Filipinas ken Nigeria. Adda metten dagiti nadumaduma a napilpili a kultibar para iti kasayaat ti bungana. Daytoy ket adu a masarakan iti Hamaika ken Tengnga nga Amerika.

Dagiti usar

Dagiti bunga ket kankanayon a makmakan a naluom, mabalin pay a makan nga adda wenno awan ti ukisna. Daytoy ket sagpaminsan pay a makmakan a naata nga isawsaw iti asin ken suka wenno tubbog ti dalayap.

Idiay Haiti, daytoy ket ammo idiay a kas ti 'siwèl' ket naiwarwaras daytoy kadagiti lugar ti kabambantayan iti pagilian, a naipangpangruna iti akin-amianan ken akin-abagatan a kabambantayan.

Ti maysa a kadawyan a luto idiay El Salvador ket mairaman ti harabe nga inaramid iti luto nga aglaon iti syrup ti panela, sarguelas ken mangga.

Ti maymaysa a dakkel a bukelna, a kaaduan a mangpunno iti bungana, ket saan a makan.

Nadumaduma a ladawan ti sarguelas

• 
  Bungbunga ti Spondias purpurea.
• 
  Sarguelas manipud idiay Filipinas.
• 
  Ti naganos, darangidang ken naluom a sarguelas.

Kinapangruna iti kultura

Ti "Pacto del Jocote", a tulagan ti kappia ket napirmaan idi idiay Costa Rica idi Abril 11, 1842 iti sirok ti kayo ti sarguelas idiay Alajuela ni Francisco Morazan ken ni Vicente Villaseñor a nangtuang iti gobierno ni Braulio Carrillo.

Dagiti akinruar a silpo

• Dagiti midia a mainaig iti Sarguelas iti Wikimedia Commons
  
• Miller, A and Schall, B. 2005. Domestikasion dagiti Mesoamerikano a naimuyongan nga agbungbunga a kayo ti Spondias purpurea. PNAS 102:12801–12806
• Purple Mombin