Golpo Lingayen

Golpo Lingayen
Golpo Lingayen
	Ti Golpo Lingayen idiay San Fabian, Pangasinan, a makitkita iti likudan ti Kabambantayan ti Kordiliera.
Lokasion	Rehion ti Ilocos, Filipinas
Nagsasabtan	16°17′N 120°12′E / 16.283°N 120.200°ENagsasabtan: 16°17′N 120°12′E / 16.283°N 120.200°E
Kita	golpo
Dagiti taudan ti karayan	Karayan Agno; Karayan Aringay; Karayan Bauang; Karayan Dagupan; Karayan Angalacan-Bued;
Kadakkelan a kaatiddog	55 km (34 mi)
Kadakkelan a kaakaba	35 km (22 mi)
Dagiti pagtaengan	Agoo, Alaminos, Anda, Aringay, Bani, Bauang, Binmaley, Bolinao, Caba, Dagupan, Labrador, Lingayen, Rosario, San Fabian, Santo Tomas, Sual

Ti Golpo Lingayen ket sakup ti Baybay Abagatan Tsina diay Luzon iti Filipinas, daytoy ket gumay-at iti 56 km (35 mi). Daytoy ket naikuadro babaen dagiti probinsia ti Pangasinan ken La Union ken adda iti nagbaetan ti Banbantay ti Zambales ken ti Kordiliera Sentral. Ti Karayan Agno ket agayus idiay Golpo Lingayen.

Heograpia

Parke ti Ginasut nga Is-isla

Ti golpo ket addaan kadagiti nadumaduma nga isla, ti kadayegan ket adda idiay Parke ti Ginasut nga Is-isla. Daytoy a pagpaspasiaran dagiti turista ket pakakitaan kadagiti 123 nga isla, ti kaaduan kadagitoy ket babassit. Ti kadakkelan nga isla ket ti Isla ti Cabarruyan, ket mangbukel daytoy ti ili ti Anda, Pangasinan, ken sarunuen met daytoy babaen ti Isla ti Santiago iti sabangan ti Golpo.

Ti aplaya a manipud iti Labrador aginggana idiay San Fabian ket nailaslasin babaen ti atiddog a kolor dapo a kadaratan nga aplaya. Adda pay dagiti nadayeg pay nga aplaya a mabirukan idiay Bolinao ken Siudad ti San Fernando. Ti dandanum ti Golpo ti Lingayen ket nalibog gapu ti kadaratan a sirokna. Dagiti bangen ti raw-ang kaaduan kadagitoyen ket nadadael gapu ti panagkalap ti dinamita, ngem adda met dagiti ganetget a naar-aramid a mangipasubli kadagitoy, a naipangpangruna iti kaunegan ti Parke ti Ginasut nga Is-isla.^[1]

Adda met dagiti adu a bilang ti siudad a mabirukan iti igid ti aplaya ti golpo a kas ti Siudad ti Dagupan ken ti Siudad ti Alaminod iti Pangasinan, ken ti Siudad ti San Fernando iti La Union. Ti Lingayen, ket isu ti kapitolio ti Pangasinan, ken daytoy pay ket mabirukan iti aplaya ti golpo.

Pakasaritaan

Idi las-ud ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat, ti Golpo Lingayen ket naipaneknekan ti kinapangruna iti teatro ti gubat a baetan dagiti puersa ti Amerikano ken Hapon. Idi 22 Disiembre 1941, ti Maika-14 a Buyot ti Hapon babaen ni Teniente Heneral Masaharu Homma ket simmanglad idi Daya a paset ti golpo idiay Agoo, Caba, Santiago ken Bauang, nga idiay ket naggiginnubat met bassit^[2] kadagiti mangisalsalaknib, a binukel idi dagiti grupo ti saan a nasayaat a naaruatan ti kaaduan a tropa ti Pilipino ken Amerikano, ken nagballigida a nangraut ken nangsakup ti golpo. Kalpasan ti pannakaabak, ti simmaruno nga aldaw ni Heneral MacArthur ket nangited ti bilin nga agsanud manipud idiay Luzon ken pumanaw idiay Bataan. Para kadagiti napalabas a tallo a tawen, ti golpo ti natagtaginayon idi nga adda iti turay ti sakup ti Hapon sakbay kadagiti Panagsanglad ti Golpo ti Lingayen.

Idi 09:30 ti Enero 9, 1945, ti Maikanem a Buyot ti Estados Unidos ket nangikukuada ti maipapan ti baybay a panagsanglad iti golpo, kalpasan ti nakaro a panagbomba, nga adda idi dagiti 68,000 a tropa a simmanglad iti immuna nga aldaw, ken iti kadagupan iti 203,608 kadagiti simmaruno a panagsanglad kadagiti 20 mi (32 km) ng aplaya, a sumakop manipud idiay Sual, Lingayen, ken Dagupan (Kuerpo XIV ) iti laud, ken San Fabian (Kuerpo I) iti daya.

Uray no ti panagballigi dagiti Amerikano a a nangpapanaw ti kamp ti Hapon iti Golpo, dagiti Amerikano ket ket nagsagsagabada kadagiti adu a pannakapukaw ti biag, a naisangsangayan kadagiti grupoda gapu ti kamikaze a panagpakamatay a panagatake dagiti Hapon. Manipud idi 4 aginggana idi 12 Enero, ti dagup a 24 a barbarko ti limlimned ken 67 ti dinadael dagiti kamikaze nga eroplano.

Pakalaglagipan

Ti Pangilaglagipan a Lugar ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat, Parke ti Ili ken Parangan ti Kapitolio (Lingayen, Pangasinan).

Idi Enero 9, 2008, ni Gobernador Amado Espino, Jr. ken ni Bise Gobernador Marlyn Primicias-Agabas ket nangipundarda ti tinawen a pangilaglapgipan a pammadayaw kadagiti beterano ti gubat. Ti resolusion ket nanginagan ti Enero 9 a kas ti Aldaw ti Beterano ti Pangasinan. Idi maika-63 nga anibersario dagiti panagsanglad ti Golpo ti Lingayen, ni Presidente Fidel Ramos ket nagkiddaw idi iti Presidente ti Estados Unidos a ni George W. Bush para kadagiti 24,000 a sisibiag a beterano ti gubat, tapno mangipasa kadagiti lehislatibo manipud payen idi 1968 iti Kamara dagiti Pannakabagi ti Estados Unidos — ti Tignay a Panagpapada dagiti Beterano a Pilipno iti 2006 ke ti Panagpapada dagiti Beterano a Filipno ti 2005 nga inyaddang babaen ni Senador Daniel Inouye.^[3]

Ekonomia

Ti panagkalap ken panagaramid ti asin ket isu dagitoy ti kangrunaan nga industria ti Golpo ti Lingayen. Ti nagan a Pangasinan ket maipatarus a kas ti “lugar a nagaramidan iti asin”. Ti asin ket maala manipud iti danum ti baybay babaen ti ebaporasion, a mangibati ti kristalina ti asin.

Ti Golpo Lingayen ket isu pay ti balay ti 1200 megawat nga Estasion ti Elektrisidad ti Sual, ti kadakkelan a kompania ti elektrisidad a pinataud ti karbon iti Filipinas.

Dagiti nagibasaran

^ Lonely Planet: Philippines, Lonely Planet Publications Pty Ltd., 9th edition, June 2006, ISBN 1-74104-289-5
^ Esiklopedia ti Pakasaritaan ti Amerika
^ "Inter-aktibo ti Abs-Cbn, nailaglagipan ti maika-63 nga anibersario ti Panagsanglad iti Golpo ti Lingayen". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2007-07-09. Naala idi 2013-12-16.

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Golpo Lingayen iti Wikimedia Commons

[1] Lonely Planet: Philippines, Lonely Planet Publications Pty Ltd., 9th edition, June 2006, ISBN 1-74104-289-5

[2] Esiklopedia ti Pakasaritaan ti Amerika

[3] "Inter-aktibo ti Abs-Cbn, nailaglagipan ti maika-63 nga anibersario ti Panagsanglad iti Golpo ti Lingayen". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2007-07-09. Naala idi 2013-12-16.

[1]

[2]

[3]