Wikipedia

La Union

probinsia ti Pilipinas

Ti La Union (Ingles: Province of La Union; Filipino: Lalawigan ng La Union), ket maysa a probinsia iti igid ti baybay iti Filipinas a mabirukan iti Rehion ti Ilocos (Rehion I) iti Luzon isla ti Luzon. Ti kapitolio ti probinsia, ti Siudad ti San Fernando, ket isu ti kaaduan ti populasion a siudad iti La Union ken agserbi a kas ti rehional a sentro ti Rehion ti Ilocos.

La Union
Probinsia
Wagayway ti La Union
Wagayway
Opisial a selio ti La Union
Selio
Mapa iti Filipinas a mangipakita ti pakasarakan iti La Union.
Mapa iti Filipinas a mangipakita ti pakasarakan iti La Union.
Nagsasabtan: 16°30′N 120°25′E / 16.5°N 120.42°E / 16.5; 120.42Nagsasabtan: 16°30′N 120°25′E / 16.5°N 120.42°E / 16.5; 120.42
Pagilian Filipinas
RehionRehion ti Ilocos (Rehion I)
Pannakabangon1850
KapitolioSiudad ti San Fernando
Gobierno
[1]
 • KitaProbinsia
 • GobernadorRaphaelle Veronica Ortega-David (NPC)
Kalawa
 • Dagup1,504.0 km2 (580.7 sq mi)
 • RanggoMaika-70
Populasion
 (2020)[2]
 • Dagup822,352
 • RanggoMaika-34
 • Densidad550/km2 (1,400/sq mi)
  • RanggoMaika-9
Panakabingbingay
 • Nawaya a siudad0
 • Komponente a siudad1
 • Munisipalidad19
 • Baranggay576
 • DistritoUmuna ken maika-2 a distrito
Sona ti orasUTC+08 (PHT)
Koreo
Kitaen ti listaan
Panagtawag72
Kodigo ti ISO 3166PH-LUN
PagsasaoIlokano, Pangasinan, Tagalog, Ingles
Websitesanfernando.gov
[urnosen iti Wikidata]

Nabeddengan ti Ilocos Sur iti amianan, Benguet iti daya, ken Pangasinan iti abagatan, ken ti Baybay Abagatan a Tsína iti laud, ti La Union ket mabirukan iti 273 kilometro (170 mi) iti amianan ti Metro Manila ken 57 kilometro (35 mi) iti amianan a laud ti Siudad ti Baguio. Ti probinsia ket sakupenna ti kalawa ti 1,497.70 kuadrado kilometro (578.27 kuadrado milia). Manipud idi 2020 a sensus, ti La Union ket addaan ti populasion iti 822,352, a nagbanagan ti densidad ti 550 nga agindeg iti tunggal kuadrado kilometro wenno 1,400 iti tunggal kuadrado a milia. Ti probinsia ket addaan iti 538,730 a nairehistro a botante idi 2022. Ti opisial a pagsasao ti probinsia ket Iloco (Ilocano), kas naideklara babaen ti gobierno ti probinsia ti La Union.

Nalatak ti La Union gapu kadagiti napintas nga ili iti igid ti baybay, nalatak a lugar a pagluganan, ken nadalus a baybay. Ti probinsia ket nabaknang kadagiti natural ken kultural nga atraksion, a mangituktukon kadagiti aktibidad a kas iti red clay pottery, panagpukan iti ubas, panagaramid iti inabel, ken panagpasiar kadagiti napnuan pakasaritaan nga iglesia, agraman dagiti napintas a waterfall ken eco-tours. Ti populasion ket mairaman dagiti Ilocano a tattao manipud kadagiti nababa a daga ken dagiti Igorot a tattao manipud kadagiti kabambantayan, a mangkontribusion iti nadumaduma a kultural a tawidna.

Pakasaritaan

urnosen

Nasapa a Pakasaritaan

urnosen

Iti nasapa a pakasaritaan ti La Union, dagiti patad iti igid ti baybay iti amianan a laud a paset ti rehion, manipud iti Tagudin, Ilocos Sur iti amianan agingga iti Sudipen, Bangar, Purao (Luna & Balaoan itan), ken Bacnotan iti abagatan, ken dagiti lugar iti aglawlaw ti Karayan Amburayan, ket pagtaengan dagiti Samtoys wenno Ilocanos. Dagitoy nga immuna a nagnaed ket addaan iti narayray nga animistik a kultura ken relihion. [3][4]

Ti makin-abagatan a kosta, a naam-ammuan idi a kas Aroo wenno Agoho (Agoo ita), ket paset idi ti makin-amianan a teritorio ti Caboloan, wenno Pangasinan, maysa a naturay a pre-kolonial a gobierno ti Filipinas nga addaan iti narang-ay a kultura ken tradision, ken addaan iti agpapada a relasion ti etniko kadagiti umili ti Pangasinan. Karaman iti daytoy a lugar dagiti moderno nga ili iti igid ti baybay ti Agoo, Aringay (dati nga Alingay wenno Alinguey), Caba, Santo Tomas, ken Rosario. [5][6]

Ti historiador a ni William Henry Scott dinakamatna a ti La Union ket naisangsangayan a sentro ti komersio, nangruna iti balitok ti Igorot ken ti lokal a balitok. Ti ruta ti komersio, a pagaammo kas dalan ti Aringay-Tonglo-Balatok, ti nangkonektar iti abagatan a laud a Cordillera kadagiti nababa a daga, a nangipasdek iti Aringay ken Agoo kas kangrunaan a sentro ti komersio. Daytoy a sistema ti komersio ti nangkonektar iti La Union kadagiti ruta ti baybay iti intero a Taaw Indiano ken ti Baybay Abagatan Tsina, kasta met iti komersio kadagiti Tagalog, Tsino, ken Hapones. Karaman kadagiti tagilako ti porselana, seda (abel), koton, beeswax, diro, napateg a bato, kuentas, napateg a mineral, burnáy a naaramid iti dayta a lugar, ken nangnangruna ti balitok. [7][8]

Dagiti artefacto a kas ti porselana ken ti alkitran, a naduktalan bayat ti panangtarimaan ti simbaan a Katoliko ken agdama a naikabil iti Museo de Iloko, ti mangpaneknek iti daytoy a negosio. [9] Simmangpet dagiti Hapones a negosiante ken mangngalap idi agangay, a nangbukel kadagiti pagnaedan iti igid ti baybay ti La Union. Dagiti natural a puerto ti rehion iti igid ti Lingayen Gulf ti nangaramid iti dayta a lugar a paggapuan dagiti ganggannaet a barko.

Kadagiti katurturodan ti La Union ti pagnanaedan dagiti Igorot, kangrunaanna dagiti Kankanaey ken Ibaloi, a mangar-aramid iti panagkalap iti ulo kas paset ti kulturada a mannakigubat ken sumursurot kadagiti animistik a pammati, nga agdaydayaw kadagiti espiritu ti nakaparsuaan ken didiosen dagiti inapo. Nalaingda nga agmulmula ken agaramid iti ima, a mangpataud kadagiti nagayad a tela, balitok ken metal, a sireregta a pagnegosioda kadagiti kaarrubada nga Ilocano ken Pangasinan nga agnanaed iti nababa a daga. Daytoy a panagsisinnukat ti nangpadur-as iti dinamiko a relasion iti nagbaetan dagiti komunidad iti kabambantayan ken iti nababa a daga, a nangkontribusion iti nabaknang, nainaig a kultural a buya iti nasapa a La Union.[10]

Panawen ti Kolonisasion ti Espania

urnosen

Makatawen kalpasan a pinagbalin ni Adelantado Miguel Lopez de Legazpi ti Manila a kabesera ti Filipinas idi Hunio 24, 1571, rinugian dagiti Kastila ti kolonisasion iti Amianan a Luzon "tapno mapalpaliwaan dagiti tattao iti dayta".

 
Ti Espaniol a konkistador a ni Juan de Salcedo

Idi Hunio 1572, dagiti konkistador nga indauluan ni Juan de Salcedo, apoko ni Miguel López de Legazpi, naglayagda iti Karayan Angalacan nga agturong iti Gulpo ti Lingayen ket simmangladda idiay Aroo wenno Agoho, a pagaammo itan kas Agoo. Idi simmangpetda, adda tallo a barko ti Hapon a sinaranget ti grupo ni Salcedo, a kinamatda agingga iti maysa a kolonia dagiti Hapones. Dagiti Kastila kiniddawda ti tangdan iti Reina ti Espania agpadpada kadagiti katutubo ken dagiti Hapon, nupay nagkedked ti dadduma idi damo. Dagidiay nagtulnog napalubosanda nga agtalinaed ken makomberte iti Kristianidad kalpasan ti panangbayadda iti buis. Gapu iti daytoy a pannakataripnong, naawagan ti Agoo kas "El Puerto de Japon", gapu ta dagiti negosiante a Hapon ken Tsino ket aglaklako kadagiti umili iti dayta a puerto. Gapuna, dakkel ti naaramidan ti Agoo iti komersio kadagiti dadduma a pagilian iti Abagatan a daya nga Asia.

Kanayonanna, intultuloy dagiti Espaniol a konkistador ti panagdaliasatda nga agpaamianan, a nakasaritada dagiti katutubo iti pagaammo itan a San Fernando. Kiniddaw dagiti Kastila ti kontribusion iti Reina ti Espania, ngem kiniddaw dagiti katutubo ti tiempo tapno mapanda iti kabambantayan tapno urnongenda ti maidatagda. Nupay kasta, saanda a nagsubli. Kalpasanna, nagturong dagiti konkistador iti amianan a lumasat iti Atuley wenno Dalandan (San Juan), a nangkiddaw iti buis kadagiti katutubo, a nangipasdek iti panangituray ti Espania, ken nangkonberte kadagiti katutubo iti Kristianidad, nga awanen ti kanayonan a panangbusor agingga a nakadanonda iti dakkel a karayan a pagaammo kas 'Purao,' a kaipapananna ti ' puraw' iti Iloco, a naipanagan gapu iti nadalus a langa ti igid ti baybay ken karayan. Daytoy a lugar ket paset itan ti Balaoan ken Luna.

Idiay Purao, dagiti Kastila kinaritda dagiti Ilocano, a situtured a nagkedked nga agbayad iti buis. Simmaruno ti maysa a dangadang, a nangtanda iti umuna a panagibukbok ti dara dagiti Ilocano kas panangbusor iti ganggannaet a turay. Kalpasan daytoy a panagsusupiat, ti karayan ket napanaganan manen iti "Darigayos", a nagtaud kadagiti sasao nga Ilocano a "dara" ken "ayos" (nagayus), a kaipapananna "no sadino ti naggayus ti dara". Nagpaamianan ni Salcedo ken dagiti tattaona a nagturong idiay Vigan, a sadiay idi agangay, naaddaanda iti di nasayaat a pannakigayyem kadagiti Ilocano, a di maragsakan a nangakseptar iti panangituray ti Espania.[11]

Daytoy a pannakataripnong ti nangrugi iti nasapa a panangkolonisar ti Espania iti Amianan a Luzon ken nangparnuay iti sangagasut a tawen a panangbusor iti panangituray ti Espania. Nangiturong met dayta iti pannakaipasdek dagiti baro a narelihiosuan, kultural, ken administratibo nga institusion, a nagresulta iti pannakabukel dagiti pueblo, rancherias kadagiti ili a nagbalin idi agangay a probinsia ti La Union.

Sakbay ti pannakabukelna, ti probinsia ket nabingbingay kadagiti probinsia ti Ylocos ken Pangasinan, ken dagiti rancherias ti akindaya a Pais del Igorotes (Benguet). Addaan daytoy iti sumagmamano a barrio ken pueblos nga idauluan ti cabeza de barangay, gobernadorcillo, ken alcalde-mayor, a kaaduan kadagitoy ket impasdek dagiti agkakabsat nga Agustino idi maika-16 a siglo kabayatan ti nasapa a panagsaknap ti panagturay ti Espaniol. Ti sibil a gobierno a naipasdek iti sidong ti Kastila a Maura a Linteg ket nalabit naipasdek idi 1700. Kaaduan kadagiti barrio ken ili ket paset idi ti encomienda nga inturayan dagiti Español nga insulares ken Mestizo, a nairaman ti sumagmamano a rancherias ken catechumens a nagnaed kadagiti bantay ti Igorot.

Kas kadagiti dadduma a ili iti Ylocos, nabingbingay dagiti klase ti kagimongan iti dua: dagiti babaknang wenno agtuturay, ken dagiti cailianes. Dagiti babaknang wenno agtuturay ket dagiti prinsipalia wenno insulares a nagsao iti pagsasao a Castilian, bayat a dagiti cailianes ket dagiti katutubo a nagsao iti Iloco, Kankanai, Ibaloi, wenno Pangasinan. Nupay kasta, ti Iloko ti nagserbi kas lingua franca ti probinsia.[12]

 
Ti Baluarte Watch Tower idiay Luna, La Union

Dagiti pagnaedan iti igid ti baybay ket masansan a rauten dagiti marimot wenno pirata a Moro, a mangsamsam ken mangpuor kadagiti purok bayat a tiliwenda dagiti babbai ken ubbing. Kas sungbat, naibangon dagiti baluartes iti igid ti kosta manipud ili ti Baratao (Bauang), San Vicente de Balanac / Pindangan (San Fernando), Dalandan (San Juan), Bacnotan, Purao (Balaoan) agingga iti Namacpacan (Luna). Nagserbi dagitoy a baluarte kas pangdepensa ken pagwanawanan, a nangpakdaar kadagiti lumugar ken autoridad kadagiti umad-adani a peggad manipud iti baybay. Bayat ti maika-18 ken maika-19 a siglo, napateg ti akem dagitoy a baluarte iti panangsalaknib kadagiti ili iti La Union ken iti dadduma pay a paset ti Pilipinas, a nangsalaknib kadagiti umili ken nangsaluad kadagiti napateg a ruta ti komersio.

Bayat ti Kastila a Kolonisasion, maysa a nalimed a kagimongan dagiti insurrectos ti naorganisar idiay Balaoan nga addaan iti panggep a panagrebelde maibusor kadagiti tiraniko a panagabuso ti "Guardia Civil" ken "Cora Parrocos” . Karaman kadagiti miembrona da Luciano Resurreccion, Primo Ostrea, Artemio Ostrea, Fernando Ostrea, Patricio Lopez, Rufino Zambrano, ken Mariano Peralta a pagaammoda a kas dagiti Siete Martires. Dagitoy pito nga agtutubo a lallaki ti immuna nga Ilocano a napapatay gapu kadagiti rebolusionario nga aktibidadda wenno gapu ta mapapati a simpatia iti gakat. [13]

Iti bisperas ti rebolusion, impalgak ti maysa a traidor ti planoda kadagiti autoridad ti Espania, a nangiturong iti pannakaaresto ti pito a lallaki, a napapatay a di naimbestigar. Saan a natay ni Fernando Ostrea nupay nasugatan iti patongna, ket gapu ta simimilagro a nakalasat, nabaelanna nga ipakaammo ti trahedia kadagiti umili iti dayta a lugar. Kalpasan daytoy a pasamak, isu ket pinakawan dagiti autoridad maitunos iti kaugalian ti Espania. Idi napapatay, ni Fernando ket maysa idi a Cabeza de Barangay ken idi agangay nagserbi kas bise presidente ti ili. Kas maysa a kangrunaan a tao iti rebolusion, indauluanna dagiti kailianna iti pannakidangadangda iti Espania ken Estados Unidos. Kas pammadayaw kadagiti pito a martir, ti Siete Martires Lodge No. 177 ket naipasdek kas maysa a masonic lodge. [14][15]

Pannakabukel ti Probinsia ti La Union

urnosen

Ti La Union ket nabangon idi Marso 2, 1850, ken nagbalin a ti maika-34 a probinsia ti Filipinas. Kalpasan a nagbalin ti Cebu a kaunaan a probincia idi 1565, dagiti Kastila pinarsuada dagiti baro a probinsia. Tallo a kangrunaan a pagrebbengan ti naibilang a kasta: ti administrasion ti politika ken sibil, ti panangituray ti simbaan ken dagiti panangusig iti heograpia. Iti nasurok a dua ket kagudua a siglo, ti orihinal a probinsia ti Ilocos ket nagtalinaed a di nadadael agingga idi 1818 idi nabingbingay iti Ilocos Norte ken Ilocos Sur. Idi 1846, ni Abra ket pinartuat babaen ni Gobernador Heneral Narciso Zaldua Claveria.

 
Dagiti Administratibo a Dibision ti Filipinas (1899)

Ni Gobernador Heneral Claveria ket maysa a managsirmata nga administrador. Patienna a ti panagtipon ti tallo a nagtipon a lugar nga adayo kadagiti kabesera ti probinsia ket maysa a solusion kadagiti kalikaguman ti administrasion ti politika ken sibil. Nakitana met ti pagimbagan ti agrikultura ken komersio iti dayta a teritoria. Ket ti kangrunaan a banag ket ti pannakaisaknap ti sibilisasion dagiti Hispanico ken ti Kristianidad iti dayta a lugar. Ti Bangar, Namacpacan (Luna) ken Balaoan iti makin-abagatan a paset ti llocos Sur ket adayo iti cabezera ti Vigan ken iti dandani umasping a pamay-an, ti dagiti ili a Sto. Tomas, Agoo, Aringay, Caba, Bauang, Naguilian, San Fernando, San Juan ken Bacnotan ket adayoda iti kabesera ti Pangasinan a Lingayen. Dagiti 40-45 a rancheria iti kaunegan ti Central Cordillera iti distrito ti Benguet (Eastern Pais del Igorotes) a pagbeddengan ti tallo nga ili ti Ilocos Sur ken ti siam nga ili ti Pangasinan ket ad-adda pay a nakaro ti parikutda.

Isu nga idi Oktubre 29, 1849, pinirmaan ni Gobernador Heneral Claveria ti singasing (promovido) a pagkaykaysaen dagiti lugar ti Pangasinan-Ilocos-Cordillera iti baro a probinsia a naawagan iti La Union (ti opisial a nagan a dinutokan ni Claveria a mismo). Iti las-ud ti 124 nga aldaw, dagiti nangato ken napateg nga opisial ti kolonia ti Espania inadal ken inutobda ti singasing a mangbukel iti La Union wenno saan. Idi Marso 2, 1850, pinirmaan ni Gobernador Heneral Antonio Maria Blanco ti Superior Decreto a nangipasdek iti La Union ti maika-34 a probinsia sipud idi nabangon ti Cebu idi 1565. Nailasin dayta kas gobierno politico-militar. Idi Marso 4, 1850, dinutokan ni Blanco ni Kapitan Toribio Ruiz de la Escalera (dati a mapagtalkan nga aide de camp ni Claveria) kas ti umuna a Gobernador Militar y Politico. Ti La Union ket ti panagkaykaysa dagiti daga, tattao, kultura ken rekurso. Idi Abril 18, 1854, impaulog ni Reyna Isabella II ti Espania ti naarian a bilin (real orden) manipud Madrid a mangpatalged iti Superior Decreto ni Blanco.

Idi 1860, adda dakkel a panagrang-ay ti komersio ken agrikultura iti probinsia gapu iti Tabako. Inusar dagiti autoridad ti España ti napateg a bulong a pangitandudo iti ad-adu pay a panagrang-ay ti ekonomia. Ti industria ti tabako ket makagunggona unay isu a naipasdek ti Tobacco Monopoly. Amin a bulong ti Tabako ket nainget a kontrolado ken ginatang laeng ti gobierno iti naikeddeng a presio.

Rebolusion ti Filipinas

urnosen

Idi 1896, ti dumakdakkel a riribuk iti probinsia ti La Union ket timmaud manipud kadagiti tawen ti panangirurumen ti Espania, a naipaganetget babaen ti panangtutuok kadagiti lokal a papadi ken ti pannakapapatay ti Balaoan Siete Martires, panangtutuok kadagiti patneng a papadi, ni Padres Adriano Garces ti Balaoan, ni Mariano Gaerlan ti San Fernando ken ni Mariano Dacanay ti Bacnotan. Daytoy a di pannakapnek ket dimmanon iti kangatuan idi Mayo 22, 1898, idi a pinaltogan ti nangpapatay iti nakaro a kagura a ni Prayle Mariano Garcia ti Santo Tomas - maysa a pammaltog a nangngeg iti intero a probinsia, a nangparnuay iti rebolusion iti inawagan idi dagiti Kastila a "Una Provincia Modelo". Ni Manuel Tinio y Bondoc, maysa nga agtutubo a heneral a nakikadua ken ni Emilio Aguinaldo, ti nangidaulo iti panangbusor kadagiti puersa ti Espania, a nangpapanaw kadakuada idiay La Union, nupay adda dagiti nagsanud idiay Vigan. Kalpasan ti pannakaparmekda, naipasdek ti Rebolusionario a Gobierno, a ni Aguinaldo ti presidente ken ni Tinio ti immuna a nagserbi a kas de facto a gobernador, a sinuktan idi agangay ni Dr. Lucino Almeida.

 
Ni Heneral Manuel Tinio a lider ti rebolusion ti Amianan a Luzon

Idi Hulio 22, dagiti tropa ti Novo-Ecijano, a napabileg iti nasurok a 600 a lallaki, simmangpetda idiay San Fernando kalpasan a simmuko ti Dagupan ken ni Heneral Francisco Makabulos ket nasarakanda ti siudad a linakub dagiti rebolusionista nga indauluan ni Heneral Mauro Ortiz. Dagiti Kastila, nga indauluan ni Koronel Jose Garcia Herrero, pinatibkerda ti bagbagida kadagiti kangrunaan a pasdek, nga agur-urayda iti panagsaranay. Iti laksid ti panangikagumaan ni Tinio iti natalna a pannakisarita, saan a simmuko dagiti naparigatan nga armada ti Espania. Idi Hulio 31, kalpasan ti adu nga aldaw a di panagtignay, rinaut ni Tinio, a nagresulta iti nabara a dangadang a nagpatingga iti panagkappiat dagiti Kastila. Ti panagsuko iramanna ti 400 a soldado, 8 nga opisial, ken adu a material a militar.

Kalpasan a nasigurado ti San Fernando, ti Tinio Brigade ket immadayo idiay Balaoan, a sadiay naipasangoda iti naulpit a panangbusor dagiti soldado nga Espaniol a nagkampo iti kombento. Iti laksid ti panangsuporta ti lokal a populasion, nagpaut ti pananglakub iti lima nga aldaw ket nasurok a 70 a Filipino ti natay. Kinuna ti Saksi a ni Camilo Osías nga adu a katipuneros iti dayta a lugar ti nairaman iti Tinio Brigade kalpasan daytoy a rigat. Kalpasanna, immakar dagiti rebelde idiay Bangar, a sibaballigi a nanglikmut kadagiti puersa ti Espania, a nagresulta iti nakapatpateg a balligi idi Agosto 7, a nangiturong iti panagsuko ti 87 nga Espaniol kalpasan ti uppat nga aldaw laeng a pannakigubat a bassit laeng ti natay a Filipino. Daytoy a panagsasaruno ti balligi ti nangmarka iti napateg a kapitulo iti kontribusion ti La Union iti nalawlawa a Rebolusion ti Filipinas a maibusor iti panangituray ti Kastila a kolonia.

Panawen ti Kolonisasion ti Amerika

urnosen

Ti kolonisasion ti La Union iti Amerika ket nangrugi kalpasan ti Gubat ti Espaniol-Amerikano idi 1898 idi a ti Filipinas ket naited iti Estados Unidos babaen ti Tulag ti Paris. Kalpasan ti Gubat ti Filipino-Amerikano (1899-1902), ti La Union ket naorganisar manen babaen ti administrasion ti kolonia ti Amerika, a nangiturong kadagiti napateg a panagbalbaliw iti politika, ekonomia, ken kagimongan.

 
Gubat ti Filipino-Amerikano c. 1899

Bayat ti Gubat ti Filipino-Amerikano, napasaran ti La Union dagiti militar a panagririri ken panaggugubat bayat a dagiti puersa ti Estados Unidos ti mangikagkagumaan a mangkontrol iti probinsia. Ti gubat ket nailasin babaen kadagiti nakaro a panangabuso maibusor kadagiti katutubo a populasion, a pakairamanan ti napilit a pannakaiyalis, di nainkalintegan a panangpapatay, ken pannakadadael ti sanikua. Dagitoy a panangabuso ti nangituggod iti nasaknap a panagpungtot ken panangbusor dagiti katutubo kadagiti puersa ti Amerika iti intero a probinsia, a mangipakita iti napigsa a tarigagayda nga agwaywayas ken panangbusor iti ganggannaet a panangkontrol. Nagparang dagiti lokal a lider, a nangorganisar iti gerra dagiti gerilya ken panaglalaban kadagiti away, a nangguyugoy kadagiti komunidadda maibusor kadagiti autoridad ti kolonia ken nangipaganetget kadagiti narigat a kasasaad ti imperialismo ti America.

Kalpasan a nagballigi dagiti Amerikano a nangsakup iti probinsia, impatungpal ti administrasion ti Amerika dagiti demokratiko a proseso a naikkan iti agpapada a kinapateg, a nangpalubos iti pannakabutos ti umuna a Sibil a Gobernador ti La Union idi 1901, ni Don Joaquín Joaquino Ortega, a nangmarka iti napateg a tignay iti lokal a panagturay. Ti maysa kadagiti kangrunaan a kontribusion ti kolonisasion ti America ket ti pannakaipasdek ti maysa a na-centralized a sistema ti publiko nga eskuelaan idi 1901, a nausar ti Ingles kas ti pamay-an ti panangisuro. Nairaman daytoy a panagregget ti panangyeg iti 600 a mannursuro manipud iti U.S., a naam-ammo kas dagiti Thomasita, a mangisuro kadagiti estudiante a Filipino.[16] Dagiti Thomasita ket nairanta iti sumagmamano nga eskuelaan publiko, nangruna idiay San Fernando, Bacnotan, Luna, Balaoan, Bauang, Naguilian, Agoo, ken Rosario. Mainayon pay, dagiti reporma ti agrikultura ket naipamaysa iti panangnayon ti produksion dagiti mula a paggatangan a kas ti tabako, asukar, ken abaca, a mangpaimbag iti kangrunaan a agrikultural nga ekonomia ti La Union bayat a pabilgenna ti panagdepende ti kolonia iti paglakoan.

Nangipasdek met ti gobierno ti kolonia ti Amerika iti Gobierno ti Isla iti La Union, a ti panggepna ket mangited ti balangkas para iti lokal nga administrasion ken panagturay bayat a taginayonenna ti sapasap a kontrol manipud iti sentral a gobierno. Karaman iti dayta ti lokal nga eleksion ken pannakaipasdek dagiti gobierno ti munisipio, a nangpalubos kadagiti Filipino a makipaset iti panagturayda.

Idi 1935, ti Filipinas ket simmuko iti Mankomunidad ti Filipinas, a nangipaay iti ad-adu nga autonomia ken panagturay a bukbukod bayat nga adda pay laeng iti sidong ti panangimaton ti Estados Unidos. Daytoy a panawen ket nangpalubos ti La Union a mangpasaran ti ad-adu a lokal a politikal a pannakibiang ken dagiti inisiatiba ti panagrang-ay, nupay daytoy ket nangpabileg kadagiti kolonia a patakder a nanglapped ti pudno a panagturay-bukod agingga a ti Filipinas ket nakagun-od ti naan-anay a panagwaywayas idi 1946.

Nupay ti panawen dagiti Amerikano ket nangitulong iti pannaka-modernize ti La Union, nangibati met daytoy iti narikut a tawid ti impluensia ti kolonia, panagdepende, ken panangabuso kadagiti patneng a populasion. Ti pakalaglagipan ti resistensia ken ti pannakidangadang para iti kinasiasino bayat daytoy a tiempo ket agtalinaed a napateg nga aspeto ti pakasaritaan a salaysay ti La Union, a mangsukog iti dalan ti probinsia nga agturong iti panagikeddeng iti bukodna a pagbanagan ken iti nailian a kinapannakkel.

Siam a sabali pay a kasta met a makabael a gobernador ti simmaruno ken ni Don Joaquin sakbay ti panagrugi ti Gubat Sangalubongan II: Joaquín Luna 1904-1907, Sixto Zandueta 1908-1919, Pío Ancheta 1919-1922, Thomas de Guzmán 1922-1923, 1928-1931, Juan Lucero 1923-1929, Mauro Ortiz 1931-1934, Juan Rivera 1934-1937, Francisco Nisce 1937-1940 ken Bernardo Gapuz 1940. Kas idi ur-urayen dagiti Pilipino ti pannakawayawayada, kas inkari dagiti Amerikano babaen ti Tydings-Mcduffie Law, bimtak ti Gubat Sangalubongan II.[17]

Panawen ti Okupasyon ti Hapon

urnosen
 
Dagiti Naipangato a Panaglayag ti Hapon Disiembre 1941

Ti panangsakup ti Hapon iti La Union bayat ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat ket maysa idi a nangruna a kanito iti pakasaritaan ti probinsia, gapu iti estratehiko a kinapategna agpadpada kadagiti Aliado ken Hapon a puersa. Idi Disiembre 1941, simmalog dagiti tropa ti Hapon idiay Agoo, a dagus a nakontrolda ti lugar idi rugrugi ti 1942. Iti laksid dagiti nakaro a karit, dagiti Filipino, a kadua dagiti buyot ti Amerika, sinarangetda ti panangsakup. Kabayatan daytoy nariribuk a panawen, dagiti Gobernador a Bernardo Gapuz, Jorge Camacho, ken Bonifacio Tadiar ti nangidaulo ken nangsuporta kadagiti umili ti La Union. Iti sidong ti panangituray ti Japan, naipasango ti probinsia iti nainget a panangkontrol ti militar, napilit a panagtrabaho, kinakirang ti taraon, ken nasaknap a kinaranggas. Nupay kasta, timmaud dagiti grupo a mangsupiat, ket adu a lumugar ti nakiraman iti gerilya a pannakigubat tapno busorenda ti panangsakup. Daytoy a panawen ipaganetgetna ti kinatibker ken di agpangpangadua nga espiritu dagiti umili ti La Union iti sanguanan ti nakaro a rigat.

Gubat ti Rosario (Inkaso ti Hapon iti Gulpo ti Lingayen)

urnosen

Idi Disiembre 22, 1941, ti Hapon a 4th Tank Regiment ken ti 47th Infantry Regiment iti sidong ti panangituray ni Col. Ti Isamu Yanagi, a sinuportaran ti dakkel a armada dagiti barko ti armada, pinadasda ti agdisso idiay Agoo tapno agbalin a maysa kadagiti tallo a kangrunaan a beachhead para iti Invasion ti Japan iti Lingayen Gulf, nupay ti tiempo ti nangwarawara kadagiti buyotda ken nangipatakder kadakuada iti nalawa a paset ti aplaya manipud iti Poro Point (San Fernando) agingga iti abagatan a kas iti Damortis. Dagitoy a puersa idi agangay ket nakidangadangda kadagiti puersa ti Commonwealth a buklen ti 26th Cavalry Regiment (Philippine Scouts), ti Philippine 21st Division, ti Philippine 11th Division, ken ti kabbaro a nabuangay a Philippine 71st Division iti maawagan idi agangay a Gubat ti Rosario.[18]

Gubat ti Bacnotan

urnosen

Dagiti mangraut a soldado a Hapones dimtengda idiay Bacnotan idi Disiembre 21, 1941, kabayatan dagiti nasapa nga aldaw ti Gubat Sangalubongan II. Idi Enero 4, 1945, nagbaliw ti kasasaad ti gubat idiay La Union idi sinakup dagiti soldado a Pilipino-Amerikano ti Baroro Bridge idiay Bacnotan, maysa a estratehiko a rangtay a mangkonektar iti dadduma a paset ti Amianan a Luzon ken San Fernando. Ti balligi ti nangpasigurado iti pannakawayawaya ti La Union. Simmaruno dayta iti historikal a Battle of San Fernando ken Bacsil Ridge. Gapu ta naparmek, nagsanud ti Imperial a Heneral ti Hapon idiay Baguio a sadiay a nakitiponda kadagiti kakaduada ken nagtakderda iti maudi a panaglabanda.[19]

Gubat iti Bacsil Ridge

urnosen

Ti Gubat ti Bacsil Ridge ket napasamak idi Marso 1945 ket maysa kadagiti nagtultuloy a kangrunaan a gubat iti Kampania ti Filipinas iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat ket nagbaetan dagiti soldado a Filipino iti babaen ti 121st Infantry Regiment, Philippine Commonwealth Army, USAFIP-NL, iti babaen ti bilin ni Russell W. Ni Volckmann, ken dagiti puersa ti Imperial a Hapon babaen ni Heneral Tomoyuki Yamashita.[20]

 
Ti pakasaritaan a marka ti Bacsil Ridge

Ti Battle of Bacsil Ridge ti nangpatingga iti makabulan a pannakigubat para iti panangkontrol iti San Fernando. Dagiti mangidepensa a Hapones a naawagan iti Hayashi Detachment, a buklen ti 3,000 a nakaarmas a soldado ken 2,000 a di nakaarmas a puersa a mangsuporta, sinakupda ti San Fernando ken dagiti kabangibangna a lugar a nangiparit iti iseserrek iti sangladan ti siudad ken iti dalan nga agturong idiay Baguio. Kas paset ti San Fernando-Bacsil Operations, ti 1st Battalion ti 121st Infantry ket naibaon a mangibbet kadagiti puesto ti kabusor a nangrugi idi arinunos ti Pebrero babaen ti tulong ti Allied Air Force.

Ti 1st Battalion ket nangaramid ti sapasap a panangraut iti rangkis idi Marso 16, 1945 ken nakiranget kadagiti Hapon a mangidepensa agingga iti pannakakautibo ti Bacsil idi Marso 19. Iti isu met laeng nga aldaw, ti maika-3 a battalion sinakupna ti Reservoir Hill. Ti Battle of Bacsil Ridge iti nagbaetan dagiti soldado a Filipino ken dagiti nabigbig a gerilya ken dagiti puersa ti Hapon ket nagresulta iti pannakasakup manen ti siudad ti San Fernando, La Union. Nagresulta dayta iti pannakatagikua ti San Fernando, La Union idi Marso 23, 1945, ken ti Bacnotan, La Union ken ti militar a panangraut iti intero a probinsia ket nagpatingga idi Marso 24 kalpasan ti dua a bulan a pannakigubat.

Pannakawayawaya ti Bauang

urnosen

Ti Pannakawayawaya ti Bauang, La Union ket paset ti San Fernando-Bascil nga operasion a nairanta a mangwayawaya iti probinsia ti La Union ken manglukat iti maysa kadagiti kalsada nga agturong iti Baguio. Dagiti yunit manipud iti Rosario, La Union a pakairamanan dagiti elemento ti 2nd Battalion, 121st Infantry ti United States Army Forces iti Pilipinas Northern Luzon (USAFIP-NL) iti sidong ti panangituray ni Mayor Diego Sipin, ket naituding a mapan iti amianan nga agturong iti Bauang. Ti 2nd Battalion, 121st Infantry, USAFIP-NL pinabilegna dagiti dadduma a battalion iti panangikagumaanda a mangsakup iti San Fernando. Kabayatanna, dagiti combat units manipud iti ⁇ B ⁇ company, 1st Battalion, 121st Infantry, USAFIP-NL rinautda dagiti defensive lines idiay Bauang tapno tulonganda ti 1st Battalion, 130th Infantry (US) iti panagrang-ayda manipud iti abagatan. Ti Bauang ket immuna a nawayawayaan idi Marso 19, 1945, a sinurot babaen ti deklarasion ti panagpatingga ti operasion idiay La Union idi Marso 24, 1945. Idi Enero 4, 1945, nawayawayaan ti La Union babaen ti Battle of San Fernando ken Bacsil Ridge.

Gapu ta nadadael idi ti San Fernando, nagbalin ti Bacnotan a temporario a tugaw ti administrasion ti probinsia kalpasan ti gubat. Ti La Union National High School ket naiyalis met idiay Bacnotan kas resulta daytoy a pannakaiyalis. Idi nagsubli ti kasasaad, ti gobierno ti probinsia ket nayakar idiay San Fernando, a sinurot ti La Union National High School. Naipasdek ti North Provincial High School kalpasan a naiyalis ti provincial high school idiay Bacnotan (ti agdama a Bacnotan National High School). [21]

Panawen Kalpasan ti Gubat

urnosen

Ti panawen ti panagsubli iti kasasaad kalpasan ti gubat ti nangipakita iti panagsubli ti industria ti tabako iti Rehion ti Ilocos. Sipud idi nagpatinggan ti panag-monopolio ti tabako, bimmaba ti produksion ti tabako idiay Ilocos idi rinugian dagiti Pilipino ti agbaliw manipud kadagiti lokal a naaramid a sigarilio nga agturong kadagiti sigarilio a naaramid iti sabali a pagilian.[22] Ngem kalpasan a nabasana ti serye dagiti artikulo ni Maximo Soliven a nangilawlawag no apay a nasayaat ti panagtubo ti tabako ti Virginia iti daga ti Ilocos, nakombinsir ti negosiante a ni Harry Stonehill a mangbusbos iti adu a kuarta iti panangbangon manen iti industria, a nangipasdek iti Philippine Tobacco Flue-Curing and Redrying Corporation (PTFCRC) idi 1951 ken nangrekrut kadagiti mannalon iti intero a Rehion 1 tapno agpataud iti tabako.[23][24] Iti simmaganad a tawen, ni La Union Congressman Manuel T. Nangidatag ni Cases iti linteg a "manglapped iti pannakaiserrek ti tabako a bulong ti sabali a pagilian", a pinirmaan idi agangay ni Presidente Elpidio Quirino kas Republic Act 698.[25] Daytoy ti nangpalubos kadagiti paggastuan ni Stonehill a mangpataud iti nasayaat a ganansia, ken ti nabiit pay a naipatakder manen a lokal nga industria ket rimmang-ay.[26] Idi agangay, napapanaw ni [27] Stonehill kalpasan ti maysa a dekada, idi 1960's, gapu iti panagliklik iti buis ken panagpasuksok kadagiti opisial ti gobierno, iti maawagan idi agangay iti Stonehill scandal,[28] ngem nagtultuloy a rimmang-ay ti industria ti tabako.al,[29][30]

Bayat ti Diktadura ni Marcos

urnosen

Nupay apektaran ti ekonomia babaen ti napartak a panagpababa ti balor ti peso a pinataud babaen ti saan a naiget a panaggasto ti eleksion a nagturong iti 1969 a panagbutos ti presidente,[31][32] ti politikal a biag idiay La Union ket saan a dakkel a naapektaran babaen ti deklarasion ni Ferdinand Marcos iti Martial Law idi 1972.[33] Dagiti nabileg a grupo ti pamilia a nangdominar iti politika ti La Union sipud pay sakbay ti kolonia a panawen ti America ket kaaduan a nagtalinaed iti lugarda, nupay ti pamilia ni Congressman Jose D. Aspiras -adda a nalatak ni Aspiras idi nagbalin a Ministro ti Turismo ni Marcos. Ti kangrunaan a panagbalbaliw iti politika ket ti rimmang-ay a bileg dagiti rehional ken probinsial nga opisina dagiti nailian nga ahensia, a dagiti direktorda ket direkta nga agsungbat ken ni Marcos.[34]

Daytoy a pamay-an nga inus-usar ni Marcos a mangpatibker ti napolitikaan a bileg ket saan a nakaala ti adu a resistensia iti Rehion ti Ilocos, [35] a mairaman ti La Union, nga addaan ti napigsa nga etniko nga asosasion iti pamilia Marcos.[36] Ti panagusar ti administrasion ni Marcos kadagiti naranggas a pamay-an a mangdadael iti di panagkikinnaawatan ket kaaduan a napasamak kadagiti sabali, saan nga Ilocano a probinsia, a kas ti asideg nga Abra, Kalinga, ken Mountain Province.[37] Ti nabayagen a maikadua a distrito a kongresista a ni Manuel T. Cases ket nangbukel ti maysa a pakikaduaan [38] ken ni Marcos a kaduana dagiti dadduma a napigsa a kongresista ti Rehion ti Ilocos,[39] ken ti simmukat kenkuana a ni Jose D. Ni Aspiras ket nasinged met a katrabahuan ni Marcos a nagbalin a Ministro ti Turismo kalpasan a naideklara ti Martial Law.

Ngem adda pay laeng dagiti katutubo ti La Union a situtulok a mangsupiat kadagiti autoritariko nga ar-aramid ken panangabuso ti administrasion ni Marcos, iti laksid ti personal a peggad.[40][41] Karaman ditoy dagiti estudiante nga aktibista a dimmakkel idiay San Fernando, ni Romulo ken Armando Palabay, dagiti Estudiante ti Unibersidad ti Filipinas ken dagiti alumni ti La Union National High School a naibalud gapu kadagiti aktibidadda a protesta, na-torturan idiay Camp Olivas idiay Pampanga, ken kalpasanna a naisina a napapatay sakbay ti panagpatingga ti Martial Law. Ni Romulo (agtawen iti 22) ken ni Armando (agtawen iti 21) [42] ket naitan-ok kalpasan ti ipapatayna idi naikitikit ti naganda iti Wall of Remembrance iti Bantayog ng mga Bayani ti Filipinas, a mangpadayaw kadagiti bayani ken martir a nakidangadang iti autoritariko a turay.[43]

Agoo, La Union, katutubo nga Antonio L. Mabutas ket nagbalin nga Arsobispo ti Davao idi panawen ti Martial Law, ken aktibo a nagsao maibusor kadagiti panangabuso ti karbengan ti tao iti dayta a panawen,[44][45] nangruna ti panangtutuok ken panangpapatay kadagiti trabahador ti simbaan. Ti pastoral a surat nga insuratna a maibusor iti Martial law, "Reign of Terror in the Countryside", ket nalatak gapu ta isu ti immuna a pastoral a naisurat a maibusor iti martial law nga administrasion ni Marcos,[46] ken ad-adda pay a nalatak gapu ta ni Mabutas ket naipanpanunotan a maysa a konserbatibo iti uneg ti Katoliko a simbaan a hierarkia idiay Filipinas.[47]

Panawen ti Kontemporario

urnosen

Ti Ginggined ti Luzon idi 1990

urnosen

Ti La Union ket nakaro a dinadael ti ginggined idiay Luzon idi 1990. Lima a munisipalidad iti La Union ti naapektaran: Agoo, Aringay, Caba, Santo Tomas, ken Tubao nga addaan iti 132,208 a populasion. Adu a pasdek, a pakairamanan ti Agoo Municipal hall, ti Museo de Iloko, ti simbaan a parokia ti Aringay,[40] ken ti Basilica Minore ti Our Lady of Charity,[8] ket narba wenno nakaro ti pannakadadaelda. 100,000 a pamilia ti naiyalis idi dua a ballasiw-taaw a purok ti nalayus gapu iti panag-liquefaction. Adu ti natay iti dayta a probinsia ket 32 ti natay. [48][49]

Ti 2010 a Panagbalbaliw ti Turismo

urnosen
 
San Juan surf town

Manipud idi tengnga ti 2000s aginggana idi nasapa a 2010s, adu a negosiante ti nangrugi a nangipatakder kadagiti establisimiento a kas iti boho-chic-style nga art hostels ken third-wavecoffeeshops idiay San Juan ken Agoo. Idi damo, naallukoyda iti nalatak a surfing scene iti Barangay Urbiztondo iti San Juan, ngem idi agangay, pinanunotda ti panagnegosio iti probinsia kas alternatibo iti stress iti trabaho iti siudad.[50][51] Naitunos daytoy iti in-inut a pannakailukat ti Tarlac-Pangasinan-La Union Expressway (TPLEX), a nangaramid iti La Union a nalaklaka a madanon dagiti turista manipud iti Metro Manila.[52][53]

Iti baet ti umad-adu nga impluensia ti social media a Twitter ken Instagram, dagitoy a banag ket nangiturong iti nakaro a panagsaknap ti turismo a nangaramid iti San Juan - a dati a maysa laeng kadagiti adu a surfing a lugar iti Pilipinas - a kangrunaan a destinasion dagiti backpacker a dagiti pakaay-ayatanna ket nakasentro iti surfing ken arte.Ti San Juan ket nangrugin a naiparang a prominente kadagiti agwaywayas a pelikula a kas ti pelikula a Flotsam ni Jay Abello idi 2015 [54] ken ti pelikula ni JP Habac idi 2017 nga I'm Drunk, I Love You,[55] ken ti probinsia ket nangrugin a nainaganan babaen ti kolokvial nga inisialismo a "Elyu"[56]

Kadagiti literario a sirkulo ti Filipinas, ti ili ti Bauang ket nagbalin pay a lugar ti panagdaliasat para iti panangselebrar ti biag ken dagiti obra ti mannurat ken Martir ti Sangalubongan a Gubat II a ni Manuel Arguilla,[57][58] a dagiti mannurat ket bimmisita iti nakayanakan a siudad ti mannurat tapno mapadasan dagiti tanap a nangparegta kenkuana, ken nangiparang kadagiti saritana. Ti kalatakan a pasamak a mangrambak iti Arguilla ket ti 2017 a Taboan Literary Festival, maysa a selebrasion ti literatura ti Pilipinas a mangbaliw iti lugar iti tunggal tawen, nga inorganisar ti National Commission on Culture and the Arts bayat ti National Arts Month iti Pebrero. Karaman kadagiti nalatak nga artista a nagsarita maipapan iti Arguilla iti piesta ket ti mannurat-akademiko a ni Butch Dalisay ken ti Nailian nga Artista ti Filipinas para iti literatura a ni Bienvenido Lumbera.[59]

Heograpia

urnosen
 
Pannakaimatangan ti Siudad ti San Fernando, ti kabesera ti probinsia

Ti La Union, a mabirukan iti abagatan a laud a paset ti Rehion ti Ilocos, ket nabeddengan iti amianan ken amianan a daya babaen ti Ilocos Sur, iti abagatan babaen ti Pangasinan, iti daya babaen ti Benguet, ken iti laud babaen ti Golpo ti Lingayen ken ti Baybay Abagatan Tsina. Iti heograpia, adda iti 273 kilometro iti amianan ti Metro Manila ken 57 kilometro iti amianan a laud ti Siudad ti Baguio. Kadagiti probinsia iti Rehion ti Ilocos, ti La Union ti kabassitan no maipanggep iti kalawa ti daga, a sakupenna ti 149,309 nga ektaria, a mangbukel iti 11.60% ti dagup a kalawa ti daga ti rehion ken agarup a 0.5% iti intero a pagilian. Ti probinsia ket nabingbingay iti dua a distrito. Ti Distrito I, a mangbukel ti 70,069 nga ektaria (46.93% ti kalawa ti daga ti probinsia), ket mairaman ti San Gabriel, ti kadakkelan a munisipalidad, nga addaan iti 15,500 nga ektaria, a sarunuen ti Siudad ti San Fernando nga addaan iti 10,688 nga ektaria, bayat a ti Luna ti kabassitan. Ti Distrito II ket sakupenna ti 79,240 nga ektaria (53.07% iti probinsia), a ti Bagulin ti addaan ti kadakkelan a lugar, sarunuen ti Aringay, bayat a ti Santo Tomas ket sakupenna ti kabassitan a lugar.

Topograpia

urnosen

Ti La Union ket nangnangruna a kabambantayan, nga in-inut nga agpangato nga agpadaya manipud kadagiti tanap iti igid ti baybay. Daytoy a buya ti daga ket binukel ti coral alluvium (paladawan ken pitak) a naikabil babaen ti agayus a danum. Dagiti patad ti igid ti baybay ti probinsia ket kababaan iti abagatan, iti asideg ti Damortis idiay Santo Tomas, ken kaakabaan iti amianan, iti asideg ti Balaoan, a sadiay agsaknapda agingga iti 15 kilometro iti uneg ti daga manipud iti baybay. Ti akindaya a paset ti probinsia ket kaaduan a kabambantayan, nupay ti kangato ket basbassit no maidilig iti asideg a Cordillera a Kabambantayan idiay Benguet ken Mountain Province. Ti kangatuan a tuktok ket idiay Bagulin, iti 1,200 a pie, nga adda dagiti kanayonan a nangato a lugar idiay San Gabriel ken Burgos.

Nagduduma ti pannakausar ti daga idiay La Union. Dagiti kabakiran ken kakaykayuan a luglugar ket sakupenda ti 41,240 nga ektaria (27.62%), a mangpadpadakkel iti biodiversidad daytoy. Ti agrikultura ti mangituray, a mangsakup iti 54,701 nga ektaria (36.64%), bayat a dagiti karuotan ken dagiti kaykayo ti mangirepresenta iti 22,834 nga ektaria (15.29%). Ti urbano a panagdur-as ket sakupenna ti 15,555 nga ektaria (10.42%), a kaduana ti 14,788 nga ektaria (3.30%) ti awan nagyanna a daga, ken ti 191 nga ektaria (0.13%) ket naidasig a kas dagiti natikag a daga.

Sumagmamano a kangrunaan a karayan ti agtaray iti probinsia, a mairaman ti Karayan Amburayan, a dumakdakkel iti igid ti pagbeddengan ti La Union ken Ilocos Sur, kasta met ti Karayan Baroro, Karayan Naguilian, Karayan Aringay, ken Karayan Bued. Adu met ti karayan, dan-aw, ken waig iti La Union.

Klima

urnosen

Sigun iti PAGASA, ti La Union ket addaan iti klima a Type I, nga addaan iti panawen ti tudo a kadawyan a mangrugi iti Mayo ken agpaut agingga iti Oktubre, a sarunuen ti panawen ti tikag manipud Nobiembre agingga iti Abril. Ti kadakkelan a tudo ket mapasamak manipud Hunio agingga iti Septiembre. Ti La Union ket apektaran met dagiti tropikal a bagyo, nga addaan iti 85 a kasta a sistema ti paniempo a nairekord iti nagbaetan ti 1948 ken 2009, a pakairamanan ti maysa a super bagyo. Dagitoy a bagyo, a masansan a mapasamak manipud Hulio agingga iti Oktubre, adda dakes nga epektona iti turismo, agrikultura, ken prangkura. No adda napigsa a bagyo, masansan nga agserra dagiti negosio, masansan nga agkurkurang ti koriente, limitado ti transportasion, ken madadael dagiti mula, a mangkissay iti produksion ti agrikultura.

Administratibo a Dibision

urnosen

Ti La Union ket buklen dagiti 19 a munisipalidad ken 1 a component city, amin dagitoy ket naurnos iti dua a lehislatibo a distrito.

 
Political a mapa ti La Union
Barangay
urnosen

Ti La Union ket buklen dagiti 576 a barangays, a naiwaras kadagiti 19 a munisipalidad ken 1 a siudad. Segun ti 2020 a sensus, ti barangay nga addaan ti kangatuan a populasion ket ti Sevilla, a mabirukan idiay Siudad ti San Fernando, nga addaan ti populasion ti 11,316. No saan a maibilang dagiti siudad, ti Central East (Poblacion) iti munisipalidad ti Bauang ti kaaduan ti populasionna a barangay, nga addaan iti 4,249 nga agindeg. Iti kasumbangirna, ti Caggao idiay Bangar ti kabassitan ti populasion, nga agdagup laeng iti 192 nga agindeg.

Demograpia

urnosen

Segun ti 2020 a sensus babaen ti Philippine Statistics Authority, ti La Union ket addaan ti populasion iti 822,352, [60] nga addaan ti densidad ti populasion iti 550 a tattao iti tunggal kilometro kuadrado (1,400 iti tunggal kilometro kuadrado). Ti populasion ti sangakabbalayan ket dandani agpapada a nabingbingay, nga addaan iti 50.6% a lallaki (414.86 a ribu) ken 49.4% a babbai (405.48 a ribu). No maipanggep iti pannakabingbingay ti edad, 26.3% ti populasion ket dagiti agtutubo a dependent (ubing ngem 15 ti tawenna), 66.1% ket adda iti edad nga agtrabaho (15 aginggana iti 64) ken 7.6% ket lallakay ken babbaket (65 ti tawenna ken nangatngato). [61]

Dagiti lallaki ket bassit a nangatngato ngem dagiti babbai kadagiti ub-ubing a grupo ti edad, a mangbukel iti 85.5% kadagiti agtawen iti 0 aginggana iti 54, idinto a dagiti babbai ket 82.2%. Nupay kasta, kadagiti lallakay ken babbaket (55 a tawen ken nasursurok), ad-adu ti babbai ngem kadagiti lallaki, a 17.8%, no idilig iti 14.5% kadagiti lallaki. Daytoy a panagbalbaliw ti mangipakita iti ad-adu a namnama a panagbiag wenno basbassit a bilang ti matmatay a babbai idiay La Union. Ti dagup a sex ratio ket 102 a lallaki iti tunggal 100 a babbai, nga adda dagiti naisangsangayan a panagbaliwbaliw ti edad: 108 a lallaki iti tunggal 100 a babbai iti grupo nga agtawen iti nababbaba ngem 15, 105 a lallaki iti tunggal 100 a babbai iti populasion nga agtrabaho, ken 70 a lallaki iti tunggal 100 a babbai kadagiti agtawen iti 65 ken nasursurok. Ti mediana nga edad ti populasion ket 28.5 a tawen, a dagiti senior citizens (60 ken nataengan) ket buklen ti 11.5% ti dagup a populasion, a ti 56.4% ket babbai. Dagitoy nga estadistika ipakitana ti maysa nga agkabannuag ken kangrunaan a populasion nga agtawenen nga agtrabaho, nga addaan iti naisangsangayan nga iyaadu kadagiti lallakay ken babbaket. Kanayonanna, ti La Union ti addaan iti kaatiddogan a namnama a panagbiag iti pagilian idi 2012, iti 78.3 a tawen.

Iti umuna a paset ti tawen 2022, 1,697 ti natay iti La Union. Ti Siudad ti San Fernando ti kaaduan iti 581 a natay (34.24% iti dagup), sa ti Agoo (171 a natay wenno 10.08%), Bauang (115 a natay wenno 6.78%), Balaoan (94 a natay wenno 5.54%), ken Naguilian (86 a natay wenno 5.07%). Ti kabassitan a bilang ti natay ket nairekord idiay Burgos (16 a natay wenno 0.78%), Bagulin (21 a natay wenno 0.64%), ken Santol (26 a natay wenno 1.49%). Dagiti lallaki ti 56.16% kadagiti amin a natay, idinto a dagiti babbai ti 43.84%, a mangibunga iti ratio a 128 a lallaki ti natay kada 100 a babbai.

No maipapan iti relihion, ipakita ti 2020 census para iti Religious Affiliation iti Rehion ti Ilocos a ti populasion ti sangakabbalayan ti La Union ket kaaduan a Kristiano, a dagiti Romano Katoliko ket buklen ti 16.0% ti populasion (695,867 a tattao). Ti Iglesia ni Cristo ket addaan iti 23,374 a miembro, ti Islam ket addaan iti 1,932 a sumursurot (15.49%), ken ti Budismo ket addaan iti 24.96%.[62]

Iti kultural, segun ti 2020 a report ti Philippine Statistics Authority, ti La Union ket kaaduan a pagtaengan ti Ilocano a grupo ti etniko, nga addaan ti populasion iti 673,312.[63] Iti abagatan a laud a paset ti probinsia, adda 10,319 a tattao a Pangasinan. Dagiti komunidad dagiti katutubo, kas iti Kankanaey (42,552), Bago (24,757), ken Ibaloi (9,107), ket agnaedda kadagiti kabambantayan a lugar ti Sudipen, Santol, San Gabriel, Bacnotan, Tubao, Pugo, Bagulin, ken Burgos. Idiay Bagulin laeng, 85% ti populasion (11,539 nga indibidual) ket tagikuaen dagiti grupo dagiti katutubo.[64] Dagitoy a grupo ti naipasango iti pannakaidestiero, a pakairamanan ti pannakaikkatda iti Mount Shontoug area iti Pugo bayat ti pannakaibangon ti Marcos bust.[65] Dagiti dadduma pay nga etniko a grupo ket mairaman dagiti 23,518 a Tagalog; 10,025 a Bisaya/Binisay ken dadduma pay, a mangkontribusion iti kultural a panagduduma ti probinsia. Idi Septiembre 2012, opisial a binigbig ti La Union ti Ilocano (Iloco) kas pagsasao ti probinsiana, agraman dagiti nailian a pagsasao, Filipino ken Ingles. [66][67][68]

Senso ti populasion ti La Union
TawenPop.±% p.a.
1903 137,847—    
1918 178,400+1.73%
1939 207,701+0.73%
1948 237,340+1.49%
1960 293,330+1.78%
1970 373,682+2.45%
1975 414,635+2.11%
1980 452,578+1.77%
TawenPop.±% p.a.
1990 548,742+1.95%
1995 597,442+1.61%
2000 657,945+2.09%
2007 720,972+1.27%
2010 741,906+1.05%
2015 786,653+1.12%
2020 822,352+0.88%
Taudan: PSA [60] [69] [70] [71]LWUA[72]

Kultura

urnosen

Ti kultura ti La Union ket nabaknang ken nagduduma, a nairamut iti pakasaritaan, heograpia, ken impluensia dagiti umili. Maysa dayta a naisangsangayan a panagtitipon dagiti tradision ti Ilokano, dagiti kontribusion dagiti tribu ti Igorot iti kabambantayan, ken ti adu a siglo a kolonisasion ken pannakilangen kadagiti ganggannaet. Daytoy a panagtipon dagiti impluensia ti nangporma iti naisangsangayan a kultural a kinasiasino ti probinsia.

Nalatak daytoy a probinsia gapu kadagiti tradisional nga industria, a pakairamanan ti panagaramid iti tela, damili, ken panagaramid iti arak, kasta met kadagiti naragragsak ken maris ti kolorna a piesta, a napateg nga aspeto ti kulturana. Gapu ta ti kaaduan a populasion ket Ilokano (93%) ken Romano Katoliko, dagiti kustombre ken kaugalian ti La Union ket nairut a nailansa iti tawid ti Ilocano. Nupay kasta, iti panaglabas ti tiempo, dagitoy a tradision ket nagparang-ay babaen ti pannakilangenda kadagiti kabangibang a komunidad ti Pangasinan iti abagatan, dagiti tribu ti Igorot nangruna dagiti Ibaloi, Kankanaey, ken Bag-o iti arisadsad ti Cordilleran, ken dagiti komunidad ti Insik kadagiti siudadna.

Dagiti kontribusion ti La Union iti arte ken kultura ti Pilipinas ket napateg, ta daytoy ti lugar a nakayanakan dagiti prominente a nailian a pigura a kas ti mannurat ken bayani iti Gubat Sangalubongan II a ni Manuel Arguilla ken ti Nailian nga Artista para iti Musika, ni Lucrecia Kasilag. Ti tawidda ket ad-adda pay a nangipaganetget ti kinabaknang ti kultura ken arte ti probinsia. [73]

Panagabel

urnosen
 
Dagiti produkto a inabel

Ti munisipalidad ti Bangar ket naamammoan para iti lokal nga industria ti panagaramid iti tela, a mangpataud ti tela ti Abel Iloko, maysa a tradisional a tela ti Ilocano a pinataud ti ili iti adu a siglo. Ti Abel ket ti Ilocano a sao para iti panagabel, ken ti inabel ket tumukoy iti aniaman a kita ti nagayad a tela. Nupay kasta, iti lubong ti panagabel, ti inabel ket espesipiko a maus-usar a mangitudo kadagiti tela a nalawag nga Ilocano ti nagtaudanda.

Panagaramid iti arak ti Basi

urnosen

Ti tradision a panagaramid iti basi ket adda pay laeng iti ili ti Naguilian, a sadiay a nabayagen a maar-aramid dayta. Ti basi ket maysa a naingpis nga inumen a naaramidan iti unas (sugarcane) nga, no naingpis iti napaut a tiempo, agbalin a sukang Iloco. Ti Basi ket isu ti "Maysa nga Ili, Maysa a Produkto" ti Naguilian, ken tinawen a maangay ti Piesta ti Basi. Saan a kas iti Ilocos ken Pangasinan, naiduma ti pamay-an ti panagaramid iti basi iti Naguilian. Ti Naguilian a pamay-an ket mangiraman ti panangisagana ti bubod wenno starter, kasta met ti 24-oras a binubudan (napagburek a bagas ken starter), agburburek a suka ti ganagan, ken dagiti additibo a kas ti maysa a tawen a duhat bark, tangal bark, ken berde a bulong ti bayabas. [74]

 
Produkto a basi ti ili ti Naguilian

Uray pay sakbay ti isasangpet dagiti Kastila, ti panaginum iti basi ket napateg a paset ti kultura ti Ilocano, manipud panagasawa agingga iti panagpasngay ken ipapatay. Paset dayta dagiti ritual, tradision, ken inaldaw a panagbiagda. Dayta ti makagapu a, idi Setiembre 16, 1807, napasamak ti Basi Rebolusion, a nagpaut iti 13 nga aldaw idiay Piddig, Ilocos Norte, idi imparit dagiti agtuturay nga Espaniol ti pribado a panagaramid iti basi nga arak. Ti serye ti riribuk ti nangiturong met iti gobierno a kolonia a nangbingay iti probinsia iti Ilocos Norte ken Ilocos Sur.[75]

Dagiti Piesta

urnosen

Dagiti piesta idiay Pilipinas ket naragragsak, dadakkel, ken marambakan buyogen ti adu a kinangayed ken panagpaspasindayag. Tunggal bulan ken tunggal siudad adda bukodna a kinaraniag a rumrummuar kadagiti piestada iti di kumurang a makalawas, no saan nga ad-adu pay. Tunggal ili idiay La Union ket addaan iti bukodna a fiesta, ket dagiti umili ti La Union ket addaan iti nainget a panagrambak. Malaksid iti dayta, adda sumagmamano a dadduma pay a naisangsangayan a piesta a maangay iti intero a La Union iti kada tawen:

Piesta ti Pindangan - Maysa a piesta a manglaglagip iti anibersario ti pannakaipasdek ti San Fernando kas maysa a siudad, a naipatungpal babaen ti plebisito idi Marso 20, 1998. Ti Pindangan ket termino ti Ilocano para iti lugar "a paggangasan ti karne iti init". Naawagan ti lugar iti "Pindangan" gapu ta adu a karne a na-sun-dried (nga adda asin) ti inaramid dagiti lumugar tapno mapreserba dayta.[76]

Piesta ti Sillag - Fiesta ti Kalgaw idiay La Union, Sillag Poro Point Fiesta ti Silaw. Ti Sillag ket maysa a sao ti Ilocano a kaipapananna ti "ray ti bulan" wenno "pannakalawag" manipud iti Bulan. Ti piesta ket naipangpangruna iti tema dagiti silaw, nga adda dagiti nadumaduma nga aktibidad a mangrugi apaman a lumnek ti init idiay Poro Point.[77]

Piesta ti Diro - Ti Diro ket Ilocano a sao a kaipapananna ti "honey" a mangirepresentar iti panagkaykaysa ken panagmaymaysa dagiti Bacnoteñans. "Maysa a Siudad, Maysa a Produkto" met daytoy ti Bacnotan iti sidong ti programa ti DTI. Dagiti opisial ken dagiti empleado manipud iti Head Office ken ti sanga ti Bacnotan ket nakipaset iti float parade ken nangibunong kadagiti regalo kadagiti residente. [78]

Piesta ti Dinengdeng

Ti Piesta ti Dinengdeng ket isu ti opisial a piesta ti munisipalidad ti Agoo. Tinawen a maangay dayta iti kalgaw kas panangselebrar iti putahe a nakaalaanna iti naganna. Ti Dinengdeng ket isu ti termino ti Ilocano para iti aniaman a taraon a naidasay iti nateng. Kaaduanna a maisagsagana iti banga, maysa a lokal a termino para iti banga a paglutoan nga us-usaren dagiti kaputotan dagiti lokal a nagnaed idi un-unana.

Piesta ti Tinungbo Tinawen a selebrasion iti ili ti Pugo. Ti piesta ti Tinungbo ket naala ti naganna manipud iti lokal a dialekto a tinungbo, a daytoy ket maysa a patneng a wagas ti panagluto iti bagas ken nasam-it a danum ken dadduma pay a lokal a delicacy. Ti baro a kawayan a bambu, a tinawtawagan iti lokal a kas ti tubong, ket na-grill iti karbon wenno bassit nga apuy. [79]

Piesta ti Timpuyog Ti maysa a piesta a maselebraran iti ili ti Caba, ti shat ipakitana dagiti produkto ti One Town a naaramid iti kawayan. Ti Timpuyog ket maysa a sao iti Ilocano a kaipapananna ti "panagkaykaysa, panagtinnulong, panagtitinnulong" wenno "panagkaykaysa".

Piesta ti Baggak Tunggal bulan ti Enero, pumigsa ti ili ti Bauang a mangangay iti daytoy agkakapintas a piesta. Kadawyan a ti baggak kaipapananna ti "bituen ti bigat" iti Ilocano ket tumakder para iti panagbannawag ti baro nga aldaw. Kabayatan daytoy a pasamak, daytoy ket mangiladawan ti Ilocano nga espiritu ti panagkaykaysa ken panagduduma ti kultura. [80]

Piesta ti Daing Ti ili ti Santo Tomas ket naamammuan gapu iti Damortis dried fish (dagiti puesto a pagtaraon iti igid ti national highway) ti lokal a komersio, ken dagiti maipatulod. Maangay ti Piesta ti Daing iti tunggal Abril 20, a sarunuen ti tinawen a Fiesta ti ili iti tunggal Abril 24 ken 25.

Piesta ti Basi Maangay iti tunggal maikatlo a lawas ti Pebrero iti ili ti Naguilian tapno maramrambakan ti tradisional a basi nga arak a naaramid manipud iti gayang a naganna. Ti piesta ket kangrunaan a mangitandudo ti Basi a kas maysa a lokal a produkto ken dagiti kadawyan nga aktibidad ket mairaman ti panagsala iti kalsada, dagiti pasamak iti isport, ti agri-trade fair ken dagiti dadduma pay nga ay-ayam a paglinglingayan. [81]

Dagiti selebrasion ti anibersario ti pannakaipasdek ti La Union - Maangay iti agarup Marso, ti piesta para iti La Union Foundation Anniversary ket mangrambak iti pannakabukel ti probinsia idi 1850. Maysa kadagiti kangrunaan a pasetna ket ti Miss La Union wenno Mutia ti La Union a pasalip. [82][83]

Iti 174th Foundation Anniversary, ni Gobernador Raphaelle Veronica Ortega-David, maysa a lisensiado a piloto, idi Marso 2 ⁇ 3, 204, ti nangidaulo iti Second La Union Hot Air Balloon Show iti Poro Point bay-walk idiay San Fernando, La Union. Dagiti dadduma pay nga aktibidad ket mairaman ti La Union Static Display ken ti La Union Car Show.[84]

Economia

urnosen

Ti ekonomia ti La Union ket idurduron ti tallo a kangrunaan a sektor: agrikultura, industria, ken serbisio. Ti sektor ti serbisio ket addaan ti nangruna a papel, a mangbukel ti 81.28% kadagiti amin a panggedan ti negosio, bayat a ti industria ket mangkontribusion iti 17.21% ken ti agrikultura ket 1.51%. Idi 2022, ti La Union ti maikadua a kapartakan ti idadakkelna nga ekonomia iti Rehion ti Ilocos, nga addaan iti 7.7% a kapartakan ti idadakkelna. Sigun iti preliminario a pattapatta manipud iti 2019 Provincial Human Development Index nga impablaak ti Philippine Statistics Authority (PSA), ti La Union ket nakagun-od iti 0.76, a mangipakita iti nangato a ranggo ti panagrang-ay. Ti Gross Domestic Product (GDP) ti probinsia idi 2022 ket napattapatta iti Php.118.60 bilion, a mangirepresentar iti 18.1% a paset ti dagup nga ekonomia ti rehion. Ti La Union ti maikadua iti GDP per capita, a nairekord iti Php.140,840 ken Php.124,580 iti dua a nagduduma a rukod.[85] Nupay kasta, impakita ti 2021 a datos manipud iti PSA ti panagadu ti napanglaw, a 13.90% iti populasion ken 10.70% kadagiti pamilia ti agbibiag iti baba ti linia ti kinapanglaw, manipud iti 5.20% ken 3.70% idi 2018.[86][87]

Ti Industrias ken Produkto

urnosen

Ti La Union ket addaan iti aglaplapusanan nga ekonomia, a pakairamanan ti agrikultura, industria, ken serbisio. Ti Poro Point Freeport Zone wenno ti Port of San Fernando ket agserbi a kas aktibo a pagluganan ti barko, bayat a ti dati a Wallace Air Station ket nagbalinen a negosio ken industria a lugar tapno masuportaran dagiti komersio nga aktibidad.

Maitunos iti One Town One Product (OTOP) nga inisiatiba, ti lokal a gobierno ti La Union ket aktibo a mangitandudo iti entrepreneurship ken panangpartuat iti trabaho ken mangsuporta kadagiti babassit ken agdadakkel a negosio babaen ti panangilasin ken panangparang-ayda kadagiti produkto a manggundaway kadagiti nabaknang a produkto ti probinsia. Dagiti kangrunaan a produkto manipud iti La Union ket mairaman dagiti naikabil iti ima a lampin (Inabel)[88][89], buyboy, basket, pagtokar, arak ti bagas (tapuey), arak ti gayang (basi), suka ti gayang (sukang Iloco), panagtrabaho iti kayo, panagtrabaho iti kawayan, nailian a tinapay ti bagas (kankanen), daan a muebles, sigarilio, niog, urbon ti baybay, malunggay, ken batbato. Kanayonanna, mangpataud ti probinsia kadagiti produkto a nagtaud iti bagas manipud iti Agoo, diro ken mushroom manipud iti Bacnotan, kasta met ti ubas ken guapple manipud iti Bauang. Dadduma pay a naisangsangayan a sagut ket mairaman ti yellow corn manipud San Juan, green corn manipud Tubao, highland vegetables ken tiger grass manipud Santol ken San Gabriel, dried fish manipud Sto. Tomas, milkfish (bangus) manipud Aringay, sea urchin manipud Balaoan, pebble stones manipud Luna, bamboo crafts manipud Caba, ken dagiti alikamen iti balay ken nakitikitan a kayo manipud Pugo ken Rosario.[90] Nalatak met ti probinsia gapu kadagiti ladawan ken eskultura nga inaramid dagiti lokal nga artista.[91][92][93]

Ti La Union ket pagtaengan ti nadumaduma a multinasional nga industria, a mangkontribusion iti panagrang-ay ti ekonomia babaen ti panagpokus kadagiti pinansial a deklarasion, dagiti estrategia ti panaglako ken panag-marketing, ti panagrang-ay ti kompetisyon, ken dagiti firmograpiko a pannakaawat. Dagitoy nga industria iramanda dagiti prominente nga agar-aramid kas iti Universal Leaf Inc., HOLCIM Cement Inc., ken Shell Liquefied Petroleum Filling Station. Kanayonanna, ti Bauang Private Power Plant Corporation, Pepsi Cola Plant, Fortune Tobacco Corporation, ken Amianan Motors ket addaan iti napateg a paset iti rehion. Dagiti dadduma pay a nalatak a kompania ket mairaman ti Coca Cola Plant, Pilipinas Shell Petroleum Corporation, Poro Point Industrial Corporation, Steel Corporation, ken dagiti kangrunaan a depot a kas iti Petron, Caltex, ken Shell. Suportaran met ti La Union dagiti espesialisado nga industria a kas iti Soil Tech Agricultural Products Filipino ken ti B-Meg Satellite Plant, a mangpaadu pay iti industria ti probinsia.[94]

Turismo

urnosen

Ti La Union ti mangibilang iti bagina a kas ti Puso ti Agri-Turismo iti Amianan a Luzon inton 2025. Ti panagsaknap dagiti baro a pamay-an ti agrikultura ti nangpabileg iti sektor ti turismo iti probinsia, ta adu a talon ti mangbalbaliw kadagiti lugarda a pagturongan a mangipaay kadagiti nadumaduma nga aktibidad para kadagiti bisita. Idi 2022, 494,387 a turista ti simmarungkar iti probinsia, maysa a bilang nga immadu iti 550,359 idi 2023, a nangpataud iti nasurok a ⁇ 1 a bilion iti tourism receipts. Bayat ti umuna a kagudua ti 2024, adda 237,868 a bisita a nagdagus iti La Union, a ti promedio a kapaut ti panagyanda ket 1.37 nga aldaw, a nangyeg iti napattapatta a 462,210,706.59 iti tourism revenue. Dagitoy a bilang ipaganetgetda ti kinapateg ti turismo iti ekonomia ti La Union, nga addaan iti adu a sumarsarungkar a bisita ken dakkel a pinansial a kontribusion.[95]

Dagiti tallo a kangrunaan a destinasion ti turista idi 2023 ket ti San Juan, a nangatrakar iti 215,645 a bisita, ti Bauang nga addaan iti 100,762 a bisita, ken ti San Fernando City, nga addaan iti 97,726 a bisita. Dagitoy a destinasion ti mangipaganetget iti kinapintas ti probinsia a kas sentro ti turismo, a mangkontribusion iti lokal nga ekonomia ken iti dumakdakkel a reputasion ti La Union a kas maysa a kangrunaan a destinasion iti Amianan a Luzon.[96]

Adu dagiti mabalin pagpasyaran iti il-ili ti La Union.

  •  
    Simbaan da Santo Pedro ken Pablo (Bauang)
  •  
    Karayan Baroro (Bacnotan)
  •  
    Baybay Akinlaud Filipinas (San Juan)
  •  
    Dissuor Tangadan (San Gabriel)

Dagiti nagibasaran

urnosen
  1. ^ Dagiti daulo ti probinsia: Departamento iti Kaunegan ken Lokal a Gobierno, Siudad ti Quezon- Naala idi 06 Enero 2013
  2. ^ Rehion ti Ilocos Dagup ti Populasion babaen ti Probinsia, Siudad, Munisipalidad ken Baranggay. Naala idi Hulio 8, 2021 (iti Ingles)
  3. ^ "Kurditan Samtoy: The Literature of A Manly Race". National Commission for Culture and the Arts. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2021-10-16. Naala idi 2021-09-26.
  4. ^ Reid, Lawrence A.; Rubino, Carl Ralph Galvez (June 2002). "Ilocano Dictionary and Grammar: Ilocano-English, English-Ilocano". Oceanic Linguistics. 41 (1): 238. doi:10.2307/3623336. ISSN 0029-8115. JSTOR 3623336.
  5. ^ Cortes, Rosario Mendoza (1991). A History of Pangasinan, 1572–1800. New Day.
  6. ^ Sals, Florent Joseph (2005). The History of Agoo: 1578-2005 (iti Ingles). La Union: Limbagan Printhouse. p. 80.
  7. ^ Scott, William Henry (1994). Barangay: Sixteenth Century Philippine Culture and Society. Quezon City: Ateneo de Manila University Press. ISBN 971-550-135-4.
  8. ^ Suarez, K. D. (2017-03-19). "Looking into the past through the eyes of the future". RAPPLER (iti Ingles). Naala idi 2024-11-07.
  9. ^ Sals, Florent Joseph (2005). The History of Agoo: 1578-2005 (iti Ingles). La Union: Limbagan Printhouse. p. 80.
  10. ^ Person, Communications (2018-01-25). "The Igorots, the indigenous peoples of the Northern Philippines under the faces of state terrorism and tyranny". indigenouspeoples-sdg.org (iti Ingles). Naala idi 2024-10-01.
  11. ^ "About the City".
  12. ^ "History of Balaoan". Official Website of Municipality of Balaoan (iti Ingles). Naala idi 2024-10-01.
  13. ^ "History of Balaoan". Official Website of Municipality of Balaoan (iti Ingles). Naala idi 2024-10-01.
  14. ^ "Siete Martires | The Most Worshipful Grand Lodge of Free and Accepted Masons of the Philippines". grandlodge.ph. Naala idi 2024-10-01.
  15. ^ "La Union History".
  16. ^ "A Brief History of The Thomasites · The Philippines and the University of Michigan, 1870-1935 · Philippines". philippines.michiganintheworld.history.lsa.umich.edu. Naala idi 2024-10-01.
  17. ^ La Union Profile: Gallery of Governors – Province of La Union :: Official Website
  18. ^ Dull, Paul S. (1978). A Battle History of the Imperial Japanese Navy, 1941–1945. Naval Institute Press. pp. 29–31. ISBN 1299324614.
  19. ^ "History | Local Government of Bacnotan - Official Website" (iti Ingles). Naala idi 2024-10-02.
  20. ^ "Battle of Bacsil Ridge – PVAO" (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2021-09-26. Naala idi 2021-09-26.
  21. ^ "#OnThisDay – PVAO" (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2021-09-26. Naala idi 2021-09-26.
  22. ^ Sison, Norman. "Tabacalera: 130 years of cigars and Philippine history". The Philippine Star. Naala idi 2024-03-26.
  23. ^ Department of Agriculture, National Tobacco Administration. "Tobacco History". National Tobacco Administration (iti Ingles). Naala idi 2024-03-26.
  24. ^ De Guzman, Sara Soliven (2014-05-26). "A ghost from the past – the Stonehill scandal". The Phiippine Star.
  25. ^ "The American Chamber of Commerce Journal, June 1951". The American Chamber of Commerce Journal. XXVII (6). June 1951. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2024-03-30.
  26. ^ Magno, Alexander R., ed. (1998). "A Web of Corruption". Kasaysayan, The Story of the Filipino People Volume 9:A Nation Reborn. Hong Kong: Asia Publishing Company Limited.
  27. ^ Department of Agriculture, National Tobacco Administration. "Tobacco History". National Tobacco Administration (iti Ingles). Naala idi 2024-03-26.
  28. ^ Magno, Alexander R., ed. (1998). "A Web of Corruption". Kasaysayan, The Story of the Filipino People Volume 9:A Nation Reborn. Hong Kong: Asia Publishing Company Limited.
  29. ^ De Guzman, Sara Soliven (2014-05-26). "A ghost from the past – the Stonehill scandal". The Phiippine Star.
  30. ^ Magno, Alexander R., ed. (1998). "A Web of Corruption". Kasaysayan, The Story of the Filipino People Volume 9:A Nation Reborn. Hong Kong: Asia Publishing Company Limited.
  31. ^ Balisacan, A. M.; Hill, Hal (2003). The Philippine Economy: Development, Policies, and Challenges (iti Ingles). Oxford University Press. ISBN 9780195158984.
  32. ^ Diola, Camille. "Debt, deprivation and spoils of dictatorship – 31 years of amnesia". The Philippine Star. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 26 June 2017. Naala idi 2 May 2018.
  33. ^ Turner, Mark M. (1989) Elites and Power in a Philippine Town. Under Martial Law, 1972–76. Philippine Studies 37: 283–300.
  34. ^ Turner, Mark M. (1989) Elites and Power in a Philippine Town. Under Martial Law, 1972–76. Philippine Studies 37: 283–300.
  35. ^ Turner, Mark M. (1989) Elites and Power in a Philippine Town. Under Martial Law, 1972–76. Philippine Studies 37: 283–300.
  36. ^ Cortes, Rosario Mendoza. (1990) Pangasinan, 1901–1986: A Political, Socioeconomic, and Cultural History. New Day Publishers.
  37. ^ Cortes, Rosario Mendoza. (1990) Pangasinan, 1901–1986: A Political, Socioeconomic, and Cultural History. New Day Publishers.
  38. ^ Cimatu, Frank (2022-06-07). "Solid North: Not gold and honey but blood and money #2". Baguio Chronicle (iti Ingles). Naala idi 2024-03-30.
  39. ^ Cimatu, Frank (2022-06-07). "Solid North: Not gold and honey but blood and money #2". Baguio Chronicle (iti Ingles). Naala idi 2024-03-30.
  40. ^ "From 1987: 'A Damaged Culture' in the Philippines – The Atlantic". The Atlantic. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 28 October 2016. Naala idi 2020-01-22.
  41. ^ "Mula Sigwa hanggang Commune hanggang EDSA: mga kabataang martir at bayani ng UP", manilatoday.net. Accessed 28 July 2022.
  42. ^ "PALABAY, Armando D. – Bantayog ng mga Bayani". bantayog.org. 18 January 2017. Naala idi 22 January 2020.
  43. ^ Burgonio, TJ "Museum puts a face on little-known martial law martyrs", Philippine Daily Inquirer, 21 September 2008.
  44. ^ "Honoring Davao's Contributions to the Struggle for Rights, Freedom". Bantayog ng mga Bayani. 23 February 2018. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-02-28. Naala idi 8 February 2020.
  45. ^ Maglana, MAgz (2017-07-10). "VOICES FROM MINDANAO: Fear is not a good foundation for getting Mindanao out of the rut". MindaNews. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2020-02-08. Naala idi 8 February 2020.
  46. ^ "Honoring Davao's Contributions to the Struggle for Rights, Freedom". Bantayog ng mga Bayani. 23 February 2018. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-02-28. Naala idi 8 February 2020.
  47. ^ Youngblood, Robert L. (1993). Marcos against the church : economic development and political repression in the Philippines. Quezon City: New Day Publ. ISBN 971-10-0512-3. OCLC 312239945.
  48. ^ "23 Years in La Union". The Philippine Navigators (iti Ingles). 2015-12-12. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2020-07-16. Naala idi 2020-07-16.
  49. ^ "Killer quake rumbles across Luzon". Manila Standard. July 17, 1990. Naala idi October 10, 2021.
  50. ^ "Hanging Out with Kiddo Cosio, the Man Behind La Union's Hipster Coffee Shop". Pepper.Ph. 2014-11-14. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2014-11-14. Naala idi 2020-10-10.
  51. ^ Ortiga, Kara (2017-07-21). "This La Union Couple Is Raising Smarter Kids Through "Unschooling"". Esquiremag.ph. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2020-10-10. Naala idi 2020-10-10.
  52. ^ Cardiñoza, Gabriel (2018-03-17). "Beaches and gardens to beat summer heat". INQUIRER.net. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-03-17. Naala idi 2020-10-10.
  53. ^ "How entrepreneurs are reinventing the La Union lifestyle". F&B Report Magazine (iti Ingles). 2017-06-01. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-09-27. Naala idi 2020-10-10.
  54. ^ "10 Philippine Travel Destinations From Our Favorite Pinoy Films". When In Manila (iti Ingles). 2016-05-05. Naala idi 2020-10-10.
  55. ^ "REVIEW: Maja, Paulo at a crossroads in I'm Drunk I Love You". PEP.ph. 2017-02-19. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2017-02-19. Naala idi 2020-10-10.
  56. ^ "Stoked in ELYU : La Union, The Ultimate Beach Vibe". Escape Manila (iti Ingles). 2018-03-22. Naala idi 2020-10-10.
  57. ^ Sotelo, Yolanda (2017-06-04). "House in literary classic defies time". INQUIRER.net (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2017-06-03. Naala idi 2022-04-19.
  58. ^ Jose, F. Sionil (2014-07-28). "A visit to Arguilla Country: Literature as patriotism". Philstar.com. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-09-30. Naala idi 2022-04-19.
  59. ^ Dalisay, Butch (2017-12-03). "Handfuls of fragrant hay". Philstar.com. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2020-07-06. Naala idi 2022-04-19.
  60. ^ a b Senso ti Populasion (2020). "Rehion I (Rehion ti Ilocos)". Dagup ti Populasion babaen ti Probinsia, Siudad, Munisipalidad ken Baranggay. Philippine Statistics Authority. Naala idi Hulio 8, 2021.
  61. ^ "Age and Sex Distribution in the La Union Population (2020 Census of Population and Housing) | Philippine Statistics Authority | Region I". rsso01.psa.gov.ph. Naala idi 2024-10-08.
  62. ^ "Religious Affiliation in llocos Region | Philippine Statistics Authority | Region I". rsso01.psa.gov.ph. Naala idi 2024-10-08.
  63. ^ "Ethnicity in the Philippines (2020 Census of Population and Housing) | Philippine Statistics Authority | Republic of the Philippines". psa.gov.ph. Naala idi 2024-10-18.
  64. ^ Provincial Government of La Union. "#letmetelyu: "Natalinaay ti biagmi ditoy La Union, nangnangruna kadakami a kameng ti Indigenous People (IP) ta adda dagiti linteg a mangprotektar ken mangbigbig kadagiti karbenganmi kas katutubo."".
  65. ^ Yabes, Criselda. "Tribesmen 'Exorcise' Marcos Bust With PM-Philippines". Naala idi 2022-04-05.
  66. ^ "List of Identified Ancestral Domain (ADs) per Region: Region 1" (PDF). Department of Energy. 2015.
  67. ^ "POPCOM expands its population program to Indigenous peoples and Indigenous Cultural Commmunities". Commission on Population and Development (POPCOM) Website. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2020-11-26. Naala idi 2022-04-05.
  68. ^ Cimatu, Frank; Santos-Doctor, Joya (1 January 2003). "Philippines' 'Ozymandias' still haunts". Philippine Daily Inquirer. Naala idi 27 February 2015.
  69. ^ Senso ti Populasion (2015). "Rehion I (Rehion ti Ilocos)". Dagup ti Populasion babaen ti Probinsia, Siudad, Munisipalidad ken Baranggay. Philippine Statistics Authority. Naala idi Hunio 20, 2016.
  70. ^ Senso ti Populasion ken Sangkabalayan (2010). "Rehion I (Rehion ti Ilocos)". Dagup ti Populasion babaen ti Probinsia, Siudad, Munisipalidad ken Baranggay. National Statistics Office. Naala idi Hunio 29, 2016.
  71. ^ Dagiti Senso ti Populasion (1903–2007). "Rehion I (Rehion ti Ilocos)". Tabla 1. Nabilangan ti Populasion kadagiti Nadumaduma a Senso babaen ti Probinsia/Nangato nga Urbano a Siudad: 1903 aginggana idi 2007. National Statistics Office.
  72. ^ "Probinsia ti La Union". Datos ti Populasion ti Munisipalidad. Local Water Utilities Administration. Naala idi Disiembre 17, 2016.
  73. ^ Samson, Helen (1976). Contemporary Filipino Composers. Quezon City: Manlapaz Publishing Company.
  74. ^ Sanchez, Prescilla. STUDIES ON THE TRADITIONAL SUGARCANE WINE (BASI) PRODUCTION IN THE PHILIPPINES.
  75. ^ Ano Ang Basi Revolt? Bakit Nahati Ang Ilocos? 🇵🇭🍷🤔 (iti Ingles), 27 September 2020, naala idi 2022-04-22
  76. ^ "Pindangan Festival 2019 in Philippines, photos, Fair, Festival when is Pindangan Festival 2019 – HelloTravel". www.hellotravel.com. Naala idi 2022-04-24.
  77. ^ Design, Halcyon Web. "La Union Celebrates 7th Sillag Poro Point Festival Of Lights | Bases Conversion and Development Authority". bcda.gov.ph (iti Ingles). Naala idi 2022-04-24.
  78. ^ "Bacnotan". La Union Tayo! (iti Ingles). Naala idi 2022-04-24.
  79. ^ "Pugo town launches Tinungbo festival - HERALD EXPRESS | News in Cordillera and Northern Luzon" (iti Ingles). 2016-12-12. Naala idi 2022-04-24.
  80. ^ "Festivities | Municipality of Bauang" (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2022-06-08. Naala idi 2022-04-24.
  81. ^ "Naguilian". La Union Tayo! (iti Ingles). Naala idi 2022-04-24.
  82. ^ Marzan, Jerome (2023-02-20). "La Union's Festive Anniversary Celebration Returns, Launches Ayat Fest 2023". Provincial Government of La Union (iti Ingles). Naala idi 2023-10-08.
  83. ^ "Mutia ti La Union 2018". Provincial Government of La Union (iti Ingles). 2018-03-09. Naala idi 2023-10-08.
  84. ^ Dumlao, Artemio (March 1, 2024). "Hot air balloon, thrill shows head to La Union". The Philippine Star. Naala idi March 2, 2024.
  85. ^ "Economic Performance of the Provinces of Ilocos Region | Philippine Statistics Authority | Region I". rsso01.psa.gov.ph. Naala idi 2024-10-08.
  86. ^ "La Union POPS PLAN 2023-2025" (PDF).
  87. ^ "2018 Quickstat of La Union (Region I - Ilocos Region)". Philippine Statistics Authority. Naala idi 2021-10-22.
  88. ^ "Weaving Communities in Luzon". Narra Studio (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2020-09-18. Naala idi 2022-04-05.
  89. ^ Valenciano, Al M.; Tysmans, Wig (2015). Inabel : Philippine textile from the Ilocos Region (First nga ed.). ArtPostAsia. ISBN 9789710579303. OCLC 950450580.
  90. ^ "In Pugo, La Union, Fathers Carve Better Livelihood with DOLE's Help" (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2022-04-05. Naala idi 2022-04-05.
  91. ^ Rudio, Israel O. "La Union Soft Brooms: The First and the Original". Provincial Government of La Union (Official Website). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 24 June 2016. Naala idi 18 May 2016.
  92. ^ "In Pugo, La Union, Fathers Carve Better Livelihood with DOLE's Help" (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2022-04-05. Naala idi 2022-04-05.
  93. ^ "One Town, One Product". La Union Tayo! (iti Ingles). Naala idi 2024-10-02.
  94. ^ Dun & Bradstreet. "Discover Manufacturing Companies in La Union, Philippines".
  95. ^ Philippine News Agency (February 2, 2024). "La Union records 550K tourists in 2023".
  96. ^ La Union Tourist Arrival 2024 - Love La Unionhttps://www.facebook.com/share/p/TLki8engkZnhJGJM/
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=La_Union&oldid=402442"