Mangifera zeylanica
Ti Mangifera zeylanica wenno “naatap a mangga ti Sri Lanka” ket tinaatap a sebbangan ti kayo ti mangga nga endemiko iti Sri Lanka. Daytoy ket a kayo ti estado ket ti katayagan a kameng ti mangga wenno ti henero ti Mangifera ken maysa kadagiti dua katayagan a kayo iti pamilia ti Anacardiaceae. Makan ken naimas dagiti bunga ti daytoy a mangga. Tinawtawagan daytoy iti "aetamba" (ඇටඹ) wenno "wal amba" iti Sinhala ken “kaddu-ma” iti Tamil. Ti nadayeg a Briton a botaniko ken eksplorador a ni Joseph Dalton Hooker ket immuna a nagipalawag iti kayo idi 1876.
| Mangifera zeylanica | |
|---|---|
| |
Taksonomia 
| |
| Pagarian: | Plantae |
| Klado: | Tracheophytes |
| Klado: | Angiospermae |
| Klado: | Eudicotidae |
| Klado: | Rosids |
| Urnos: | Sapindales |
| Pamilia: | Anacardiaceae |
| Henero: | Mangifera |
| Sebbangan: | M. zeylanica
|
| Dua a nagan | |
| Mangifera zeylanica (Blume) Hook.f.
| |
Deskripsion urnosen
Ti Mangifera zeylanica ket ti maysa a dakkel, naestaduan, nabuntog nga agtubo, kankanayon a berde a kayo a mabalin nga agtubo iti 35 a metro iti katayag.
Nalinteg ti puonna, aginggana iti 90 cm iti diametro, ken nawaya kadagiti suray. Ti ukis ti kayo dagiti laklakay a kayo ket nakersang, nauneg ti ab-abut, nga agraman kadagiti paset iti 2–3 cm a klawa, ken nangisit aginggana iti nakusnaw a kayumanggi. Ti akin-uneg nga ukis ti kayo ket narangha-kayumanggi. Ti kayo ket mara-dapo puraw, naalumaymay, ken nakersang nga binggas.
Dagiti nagisit aberde a bulong ket nasikkil a nalalat, nalamuyot, ken agangot iti mangga no madadael. Agwawara dagiti bulong, sangkapaset nga agregado kadagiti ungkay. Iti sukog isuda ket sukog kutsara, manipud iti 1.5 x 4 aginggana iti 5 x 16 cm, kadawyan a 3 x 9 cm, umakikid iti babana, nga addaan iti nagtimbukel nga apex kadagiti nataengan a kayo nga addaan iti natirad a 7–13 cm nga apex kadagiti saringit. Dagiti paraigid ket umuneg nga agkillo bassit ken akikid nga agpababa iti babana iti igid ti ungkay ti bulong. Ti tengnga a duri ket agpangato kadagitidua arabaw ti bulong. Dagiti urat: Dagiti lateral nga urat 7 aginggana kadagiti 14 a paris. Nakuttong dagiti ungkay ti bulong, 1–3 cm.
Nalamuyot dagiti sangasanga, nalinteg, aginggana iti 20 cm iti kaatiddog a terminal. Marapuraw dagiti sabong ken krema-duyaw iti maris, 5–mero, 4 mm iti ballasiw, saan a glomerulato. Dagiti bracteole ket agsukog-gayang, minuto, ken mapisi. Nakuttong ti pedicel, 1 mm. Dagiti petalo ket mamindua nga at-atiddog ngem dagiti sepalo. 5 a sepalo, immitlog, natirad, 2 x 1.5 mm. 5 apetalio, eliptiko, 3.5 x 2 mm. Dakkel a disko, kasla kutson, nga addaan kadagiti 5 nga aproksimado a nagtimbukel a pingir. 1 maanakan nga estambre (karkarna a 2), 2 mm iti kaatiddog.
Ti naluom a bunga ket mara-duyaw iti maris ken nalabbasit bassit. Daytoy ket addaan iti sukog iti mangga, immitlog, nadalumpinas bassit, nga addaan iti bassit a sippit, aginggana iti 6.5 x 5 x 4 cm, ken ti naingpis a kudil. No maluom, no daytoy ket matnag iti kayo, daytoy jet natubbog ken puido nga addaan kadagiti nalamuyot, naingpis nga inabag. Ti duyaw a ngula ket addaan iti naimas a nasam-it a nanam, ngem asidio bassit no saan a naluom. Natangken nga endokarpo nga addaan kadagiti immatiddog nga urat, 5 x 2.5 iti 3 x 12 cm.
Pannakaiwarwaras urnosen
Daytoy ket kangrunaan nga agtubo kadagiti bakir ti kalalainganna ken nabasa a sona aginggana iti 800 a metro, ngem mabirukan pay kadagiti namaga a sona kadagiti igid ti dalan ti danum ken nabasa a lugar ti tanap. Daytoy ket mapasamak kadagiti densidad ti bassit a populasion, maiwarwaras ditoy ken dagiti bakirs, ken, kas met dagiti adu a patneng a mula, bumasbassiten kadagiti di nasalakniban a lugar.
Dagiti usar urnosen
Ti bunga ket kankanen dagiti taga-purok. Ti nalukneng a kayo ket inus-usar a panagaramid kadagiti kasa ti tsa. Saan a maimulmula ti kayo, ngem mabalin a mausar iti panagpasayaat kadagitikaruay ti mangga ken kas rootstock.
Dagiti nagibasaran urnosen
- ^ World Conservation Monitoring Centre (1998). "Mangifera zeylanica". The IUCN Red List of Threatened Species. IUCN. 1998: e.T31400A9630295. doi:10.2305/IUCN.UK.1998.RLTS.T31400A9630295.en. Naala idi 16 Disiembre 2017.
- Kostermans, A.J.G.H. The Mangoes: Their Botany, Nomenclature, Horticulture and Utilization, Academic Press, 2012: 111–113.
- Meijer, Willem. In eds. Dassanayake M.D. and Fosberg F.R. A Revised Handbook to the Flora of Ceylon, Volume 4, New Delhi, 1983: 7.
- Weerarathne, A.P.G. Samarajeewa, P.K. and Nilanthi, R.M.R. “Genetic Diversity of Etamba in Sri Lanka”, in Tropical Agricultural Research & Extension 8, 2005, Plant Genetic Resources Centre, Gannoruwa, Peradeniya, Sri Lanka. Accessed at http://www.agri.ruh.ac.lk/tare/pdf/V_8/AG.8.14.pdf Naiyarkibo 2017-11-07 iti Wayback Machine on 7. Nobiembre 2017.
- Useful Tropical Plants. “Mangifera zeylanica”. Accessed at http://tropical.theferns.info/viewtropical.php?id=Mangifera+Zeylanica Naiyarkibo 2019-03-06 iti Wayback Machine idi 7 Nobiembre 2017.