Sasao a Bisaya
Ti Bisaya wenno Binisaya ket ti grupo dagiti pagsasao ti Filipinas a maikabagian iti Tagalog ken Bikol, amin dagitoy a tallo ket parte ti sasao a Tengnga a Filipino. Kaaduan kadagiti pagsasao a Bisaya ket naisasao iti sibubukel a seksion ti Visayas iti pagilian, ngem naisasao pay dagitoy idiay Rehion ti Bicol (naipangpangruna idiay Masbate), dagiti isla ti Luzon, a kas dagiti mangbukel ti Romblon, kaaduan dagiti lugar ti Mindanao ken ti probinsia ti Sulu a mabirukan idiay abagatan a laud ti Mindanao. Adda met dagiti agtataeng idiay Metro Manila nga agsasao pay iti Bisaya.
| Bisaya | |
|---|---|
| Binisaya | |
| Heograpiko a pannakaiwarwaras | Ti sibubukel a Visayas, ti kaaduan a parte ti Mindanao, akin-abagatan a laud a Luzon ken ti akin-abagatan nga ungto ti Mindoro idiay Filipinas, ti Sabah idiay Malaysia ken dagiti komunidad ti imigrante |
| Lingguistika a pannakaidasig | Austronesio |
| Pannakabingbingay |
|
| Glottolog | bisa1268 |
 Heograpiko a sakup ti sasao a Bisaya a naibatay iti Ethnologue ken ti Senso ti Populasion ken Sangkabalayan idi 2000 ti Opisina ti Nailian nga Estadistika
Cebuano Tengnga a BIsaya Laud a Bisaya Asi Abagatan a Bisaya Bisakol Dadduma a leyenda Sapasap/L2 a panagusar iti Cebuano
Sapasap/L2 a panagusar iti Hiligaynon | |
Sumurok a 30 dagiti pagsasao a mangbukel ti pamilia ti pagsasao a Bisaya. Ti pagsasao a Bisaya a kaaduan ti mangisasao ket ti Cebuano, ken insasao daytoy babaen dagiti 20 a riwriw a tattao a kas patneng a pagsasao idiay Tengnga a Visayas, dagiti parte ti Akindaya Visayas, akindaya a Rehion ti Isla ti Negros ken ti kaaduan ti Mindanao. Dagiti dua pay a sabali a kaaduan nga ammo a sasao a Bisaya ket ti Hiligaynon (Ilonggo), ken insasao daytoy babaen dagiti 7 a riwriw a tattao iti kaaduan ti Akinlaud a Visayas, akinlaud a Rehion ti Isla ti Negros ken ti SOCCSKSARGEN ken ti Waray-Waray, nga insasao babaen dagiti 3 a riwriw a tattao idiay Akindaya Visayas.
Nomenklatura
urnosenDagiti patneng nga agsasao iti sasao a Bisaya, a naipangpangruna iti Cebuano, Hiligaynon ken Waray ket ibagada ti nagan ti pagsasaoda iti lokal a nagan, ngem babaen pay iti Bisaya wenno Binisaya, a ti kayatna a sawen ket pagsasao a Bisaya. Daytoy ket makaallilaw wenno pakaiturongan iti pakaallilawan gapu ta dagiti sabali a pagsasao ket mabalinda a matawagan iti Bisaya babaen dagiti respektibo a mangisasao uray no dagiti pagsasaoda ket agsinnaranay a maawatan. Nupay kasta, dagiti pagsasao anaidasig iti kaunegan ti pamilia ti pagsasao a Bisaya ngem patneng a naisasao iti ruar ti Visayas ket saanda nga agus-usar iti bukod a reperensia iti Bisaya wenno Binisaya. Dagiti agsasao iti Masbatenio, Romblomanon, Surigaonon ken Butuanon, ti termino a Bisaya ket kadawyan a mangibaga iti Cebuano wenno Hiligaynon. Gapu ta dagiti Tausug ket kaaduanda a Muslim, ti paniriganda ti termino a Bisaya a kas relihioso a termino a mangibagbaga kadagiti Filipino a Kristiano (kaaduan a mangibagbaga a Cebuano ken/wenno Hiligaynon gapu ta isuda ket dagiti agkaarruba a pagsasao).
Awan pay dagiti napaneknekan a pasamak a mangpasingked kadagiti taudan ti Bisaya. Nupay kasta, adda maysa nga etniko a grupo idiay Malaysia ken Brunei a mangtawtawag iti bagida iti isu met laeng a nagan. Nupay kasta, dagitoy a grupo ti etniko ti Filipinas ket nasken a saan a maiyallilaw kadagita adda idiay Borneo.
Akin-uneg a panangidasig
urnosenIted ni David Zorc ti sumaganad nga akin-uneg a panangidasig para iti sasao a Bisaya (Zorc 1977:32).[1] Dagiti lima a kangrunaan a sanga ket ti Abagatan, Cebuano, Sentral, Banton, ken Laud. Nupay kasta, ibagbaga ni Zorc a ti pamilia a pagsasao a Bisaya ket ad-adu a kasla iti maysa a lugar ti dialekto imbes a maysa nga agsmang dagiti dagus a malasin a pagsasao. Ti sasao nga Abagatan a Bisaya ket naikeddengda nga immuna a nagbalwbaliw, sinaruno babaen ti Cebuano ken kalpasanna dagiti nabati a sanga. Iti pay seksioin ti Visayas, ti probinsia ti Romblon ket isu ti kaaduan iti lingnguistiko a dibersidad, gapu ta dagiti pagsasao manipud kadagiti tallo a nangruna a sanga ti Bisaya ket naisasaoda idiay malaksid kadagiti indihenio a Romblomanon ken Banton.
Naipangpangruna ti Baybayanon ken Porohanon ket addaanda iti subestrata iti Waray-Waray, a mangipakita iti ad-adu a pannakaiwarwaras ti Waray sakbay dagiti agsasao ti Cebuano ket nangrugrugida a nagpaadu a nangrugi manipud kadagidi tawtawen ti tengnga ti 1800.[2]
Ti dagup dagiti 36 a karuay ket nailista dita. Dagiti agmaymaysa a pagsasao ket namarkaanda babaen dagiti italiko.
- Bisaya
- 1. Abagatan (naisasao idiay akin-amianan a daya nga aplaya ti Mindanao)
- Butuan-Tausug
- Surigao
- Surigaonon
- Tandaganon
- 2. Cebuano (naisasao idiay Cebu, Bohol, Siquijor, Akindaya a Negros, akinlaud a Leyte ken akin-amianan, akin-abagatan a daya ken ti akin-amianan a laud a parparte ti Mindanao)
- 3. Sentral (naisasao iti ballasiw iti kaaduan a rehion ti Bisaya)
- Warayan (naisasao idiay akindaya a Leyte, Biliran ken Samar)
- Periperal
- Hiligaynon (Ilonggo) (naisasao idiay akindaya a Panay ken Guimaras, Akinlaud a Negros ken abagatan-sentral a Mindanao)
- Capiznon
- Bantayanon
- Porohanon
- Ati
- Romblon (isu pay ti nagan ti probinsia)
- Bisakol
- 4. Asi (naisasao idiay akin-amianan a laud a Probinsia ti Romblon)
- 5. Laud
- Aklan (naisasao idiay akin-amianan a laud a Panay)
- Karayan
- Amianan-Sentral (naisasao idiay Isla Tablas ken ti akin-abagatan nga ungto ti Mindoro)
- Inonhan (ti pagsasao ket maikabagian iti Karayan)
- Kuyan (naisasao kadagiti purpuro iti laud ti Panay ken Romblon ken ti pay akin-abagatan nga ungto ti Mindoro)
- Caluyanon
- 1. Abagatan (naisasao idiay akin-amianan a daya nga aplaya ti Mindanao)
Ti katakunaynay a pagsasao ti Eskayano ket gramatiko a Bisaya, ngem awanan iti bokabulario a Bisaya (wenno Filipino).
Panangidasig ti Ethnologue
urnosenIdasig ti Ethnologue dagiti 25 a pagsasao a Bisaya kadagiti lima a subgrupo:
| Pamilia ti pagsasao | Bilang dagiti pagsasao | Dagiti pagsasao | ||
|---|---|---|---|---|
| Banton | 1 | Bantoanon | ||
| Cebuano | 1 | Cebuano | ||
| Sentral Bisaya | 1 | Bantayanon | ||
| Periperal | 5 | Ati, Capiznon, Hiligaynon, Masbatenio, Porohanon | ||
| Romblon | 1 | Romblomanon | ||
| Warayan | 3 | Baybayanon, Kabalian, Akin-amianan a Sorsoganon | ||
| Gubat | 1 | Akin-abagatan a Sorsoganon | ||
| Samar-Waray | 1 | Waray-Waray | ||
| Abagatan a Bisaya | 2 | Surigaonon, Tandaganon | ||
| Butuan-Tausug | 2 | Butuanon, Tausug | ||
| Laud a Bisaya | 2 | Aklanon, Caluyanon | ||
| Aklan | 1 | Malaynon | ||
| Karay-an | 1 | Karay-a | ||
| Cuyan | 2 | Cuyonon, Ratagnon | ||
| Amianan-Sentral | 1 | Inonhan | ||
| Dagup | 25 | |||
Dagiti nagibasaran
urnosen- ^ Zorc, David Paul. The Bisayan Dialects of the Philippines: Subgrouping and Reconstruction. Canberra, Australia: Dept. of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1977.
- ^ Lobel, Jason. 2009. Concise Encyclopedia of Languages of the World, 914-917. Oxford: Elsevier.
Dagiti akinruar a silpo
urnosen
Pakaammo ti panagbiahe idiay Sasao a Bisaya manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)
- Urnong ni Robert Blust ti Kaipuleohon a mairaman dagiti material iti Bisaya.