Tayikistan
Nagsasabtan: 39°N 71°E / 39°N 71°E
Ti Tayikistan (Тоҷикистон [tɔd͡ʒikɪsˈtɔn]), opisial a ti Republika ti Tayikistan (Tayiko: Ҷумҳурии Тоҷикистон, Çumhuriji Toçikiston/Jumhuriyi Tojikiston; Ruso: Респу́блика Таджикистан, Respublika Tadzhikistan), ket ti kabanbantayan a napalikmutan ti daga a naturay a pagilian idiay Tengnga nga Asia. Nakarkulo nga addaan iti 8 a riwriw a tattao idi 2013, daytoy ti maika-98 a kaaduan ti kaaduan ti populasion a pagilian ken addaan iti kalawa iti 143,100 km2 (55,300 sq mi), daytoy ti maika-96 a kadakkelan a pagilian iti lubong. Daytoy ket bineddengan babaen ti Apganistan babaen ti abagatan, Uzbekistan iti laud, Kirgistan iti amianan, ken Tsina iti daya. Mabirukan ti Pakistan iti abagatan ken insina babaen ti akikid a Koridor ti Wakhan. Ti tradisional a pagtaengan dagiti tattao a Tayiko ket mairaman iti agdama nga aldaw a Tayikistan, Apganistan ken Uzbekistan.
Republika ti Tayikistan | |
|---|---|
 Wagayway
 Kayarigan
| |
| Nailian a kanta: Суруди Миллии Тоҷикистон Surudi Milli Inay-ayatmi a pagilian | |
.svg) Lokasion ti Tayikistan (berde) | |
| Kapitolio ken kadakkelan a siudad | Dushanbe 38°33′N 68°48′E / 38.550°N 68.800°E |
| Opisial a sasao | Tayiko |
| Mabigbig a rehional a sasao | Ruso (inter-etniko a pannakisarita)[1] |
| Grupgrupo ti etniko (2010) | [2] |
| Nagan dagiti umili | Tayikistani, Taga-Tayikistan |
| Gobierno | Dominante a partido a presidensial a republika |
| Emomali Rahmon | |
| Kokhir Rasulzoda | |
| Lehislatura | Kangatuan nga Asemblia |
| Nailian nga Asemblia | |
| Asemblia dagiti Pannakabagi | |
| Wayawaya manipud iti Kappon ti Sobiet | |
• Nairangarang | 9 Septiembre 1991 |
• Nalpas | 25 Disiembre 1991 |
| Kalawa | |
• Dagup | 143,100 km2 (55,300 sq mi) (Maika-98) |
• Danum (%) | 1.8 |
| Populasion | |
• Karkulo idi 2015 | 8,610,000[3] (Maika-98) |
• Senso idi 2010 | 7 564 500 |
• Densidad | 48.6/km2 (125.9/sq mi) (Maika-155) |
| GDP (PPP) | Karkulo idi 2011 |
• Dagup | $17.555 billion[4] (Maika-128) |
• Tunggal maysa a tao | $2,247[4] |
| GDP (nominal) | Karkulo idi 2015 |
• Dagup | $8.572-bilion[4] (Maika-136) |
• Tunggal maysa a tao | $949[4] |
| Gini (2009) | 30.8 kalalainganna |
| HDI (2014) |  0.624[5]kalalainganna · Maika-129 |
| Kuarta | Somoni (TJS) |
| Sona ti oras | UTC+5 (TJT) |
| Pagmanehuan | kanawan |
| Kodigo ti panagtawag | +992 |
| TLD ti internet | .tj |
Ti teritorio a mangbukel itan ti Tayikistan ket dati a pagtaengan dagiti nadumaduma a taga-ugma a kultura, mairaman ti siudad ti Sarazm[6] iti Neolitiko ken Panawen ti Bronse, ken kanungpalan idi a pagtaengan dagiti pagarian a tinurturayan dagiti tattao iti nadumaduma a pammati ken kultura, mairaman ti sibilisasion ti Oxus, kultura ti Andronovo, Budismo, Nestoriano a Kristianidad, Soroastrianismo, ken Manikueismo. Ti lugar ket tinurturayan idin babaen dagiti nadumaduma nga imperio ken dagiti dinastia, mairaman ti Imperio ti Akuemenida, Imperio ti Sasanida, Imperio ti Hephtalita, Imperio ti Samanida, Imperio ti Mongol, Imperio ti Timurida, ken ti Imperio ti Rusia. Kas resulta ti pannakawaswas ti Kappon ti Sobiet, nagbalin a nawaya a pagilian ti Tayikistan idi 1991. Ti sibil a gubat ket gangani idi a dagus a nailaban kalpasan ti wayawaya, nagpaut manipud idi 1992 aginggana idi 1997. Manipud idi nagpatingga ti gubat, ti baro a napundar a katalinaay ti polika ken gangganaet a tulong ket nangpalubos ti pagilian a mangpadakkel ti ekonomiana.
Ti Tayikistan ket presidensial a republika a buklen dagiti uppat a probinsia. Kaaduan dagiti 8 a riwriw a tattao ti Tayikistan ket tagikua ti etniko a grupo ti Tayiko ken agsasaoda met iti Tayiko, urayno adu met ti tattao nga agsasao iti Ruso. Dagiti bantay ket mangsakop iti ad-adu ngem 90% iti pagilian. Daytoy ket addaan iti transision nga ekonomia a kaaduan nga agdepdepende kadagiti panangisukat iti kuarta, aluminio ken panagpataud iti kapas.
Nagan
urnosenTi kayat a sawen ti Tayikistan ket "Daga dagiti Tayik". Ti pangsandi iti "-stan" (Persiano: ـستان -stān) ket Persiano para iti "lugar ti"[7] wenno "pagilian"[8] ken ti Tayik ket mabalin a ti nagan ti sakbay ti Islamiko a (sakbay ti maikapito a siglo A.D.) tribu.[9] Segun ti Panagadal ti Pagilian ti Tayikistan idi 1997 ti Biblioteka ti Kongreso, narigat a maibaga ti taudan iti balikas a "Tayik" gapu ta ti termino ket "nairiro kadagiti politikal a suppiat ti maikaduapulo a siglo a maipanggep no ti Turkiko wenno Irani a tattao ket dagiti orihinal a nagtataeng iti Tengnga nga Asia."[9]
Dagiti nagibasaran
urnosen
Daytoy nga artikulo ket agilaklak-am iti material ti publiko a dominio manipud kadagiti website wenno dagiti dokumento ti CIA World Factbook.
- ^ "В Таджикистане русскому языку вернули прежний статус". Lenta.ru. Naala idi 13 Septiembre 2013.
- ^ "Archive copy" (PDF). Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2017-01-30. Naala idi 2016-03-16.
{{cite web}}: Panagtaripato ti CS1: naiyarkibo a kopia a kas titulo (silpo) - ^ De Wulf, Martin. "Population Pyramids of the World: Tajikistan 2015". populationpyramid.net. Naala idi 28 Pebrero 2016.
- ^ a b c d "Tajikistan profile at". International Monetary Fund website. Naala idi 22 Abril 2012.
- ^ "2015 Human Development Report" (PDF). United Nations Development Programme. 2015. Naala idi 15 Disiembre 2015.
- ^ "Proto-urban Site of Sarazm". UNESCO.org. UNESCO. Naala idi 9 Agosto 2014.
- ^ "What's the Story Behind All the 'Stans?". About.com. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2013-04-01. Naala idi 10 Agosto 2014.
- ^ "-Stan". Online Etymology Dictionary. Naala idi 10 Agosto 2014.
- ^ a b A Country Study: Tajikistan, Ethnic Background, Library of Congress Call Number DK851 .K34 1997, http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field%28DOCID+tj0013%29
Adu pay a mabasbasa
urnosen- Historical Dictionary of Tajikistan babaen ni Kamoludin Abdullaev and Shahram Akbarzadeh
- Land Beyond the River: The Untold Story of Central Asia babaen ni Monica Whitlock
- Tajikistan: Disintegration or Reconciliation babaen ni Shirin Akiner
- Tajikistan: The Trials of Independence babaen ni Shirin Akiner, Mohammad-Reza Djalili and Frederic Grare
- Tajikistan and the High Pamirs babaen ni Robert Middleton, Huw Thomas and Markus Hauser, Odyssey Books, Hong Kong 2008 (ISBN 978-9-622177-73-4)
- Majority Minoritized by Government: Muslims in Tajikistan (analysis) Naiyarkibo 2018-10-02 iti Wayback Machine babaen ni Dr. Ruslan Kurbanov, OnIslam.net. Mayo 19, 2012.
Dagiti akinruar a silpo
urnosen
Dagiti midia a mainaig iti Tayikistan iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Tayikistan manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)
- Tayikistan Naiyarkibo 2008-06-07 iti Wayback Machine iti UCB Libraries GovPubs
- Tayikistan a naikabil iti The World Factbook (iti Ingles)
- Tayikistan iti Curlie (iti Ingles)
- Bariweswes ti Tayikistan manipud iti BBC News
Wikimedia Atlas iti Tayikistan
