Juan Luna
Ni Juan Novicio Luna (Oktubre 23, 1857 – Disiembre 7, 1899) ket maysa idi a Filipino a pintor, agkitkitikit ken aktibista iti politika iti Yaalsa ti Filipino idi las-ud ti naladaw a maika-19 a siglo. Isu ket nagbalin kadagiti maysa nga immuna a nabigbigan nga artista iti Filipinas.
| Juan Luna | |
|---|---|
 Juan Luna c. 1899 | |
| Nayanak | Juan Novicio Luna Oktubre 23, 1857 Badoc, Ilocos Norte, Kapitania Heneral ti Filipinas |
| Natay | Disiembre 7, 1899 (tawen 42) Britaniko a Hong Kong |
| Nakaam-ammuan | Pinintaan, panangiladawan, panagkitikit |
| Nalatak nga obra | Spoliarium, 1884, Ti Ipupusay ni Cleopatra, 1881 kadagiti adda iti museo: |
| Tignay | Romantisismo, Realismo |
Iti pannangabakna iti medalia a balitok iti Eksposision dagiti Napino nga Arte ti Madrid idi 1884, ken ti pannangabakna pay iti pirak a kaduana ti kapadana a Filipino a pintor a ni Félix Resurrección Hidalgo, ket nangrugian iti panagrambak ken isu idi ti nangruna a pasamak kadagiti pakalaglagipan dagiti kameng ti Tignay ti Propaganda, ken dagiti kaduana nga Ilustrado ket intag-ayda ti nasayaat a salun-at dagiti dua a pintor ken iti panagkakabasat a pagbaetan ti Espania ken Filipinas.
Nakedkedngan para iti obra a naaramid iti tabas dagiti akademia ti Espaniol, Italiano ken Pranses iti panawenna, nagpinta ni Luna kadagiti literario ken historikal a senario, ken adda dagiti dadduma nga agraman iti maysa a mangitaltal-o iti politikal a komentario. Dagiti obrana nga aglaon kadagiti panangiladawan ket nairegget nga agraman iti klasiko a katimbeng, ken masansan a mangipakpakita kadagiti pigura kadagiti teatriko a panagpostura.
Biograpia
urnosenNasapa a biag
urnosenNaiyanak idiay ili ti Badoc, Ilocos Norte iti akin-amaina a Filipinas, ni Juan N. Luna ket isu idi ti maikatlo kadagiti pito nga annak da Joaquín Posadas Luna ken Laureana Ancheta Novicio-Luna. Idi 1861, immalis ti pamilia a Luna diay Manila ken nagadal isuna idiay Ateneo Municipal de Manila nga idiay ti nakagun-odanna ti grado iti Bachelor of Arts. Isu ket nalaing iti panagpinta ken panangiladawan, ken naimpluensiaan babaen ti kabsatna a lalaki, ni Manuel N. Luna, nga isu segun ti patriota a Filipino a ni José Rizal, ket nalalaing idi a pintor ngem ni Juan.
Simrek ni Luna iti Escuela Nautica de Manila (itan ket ti Philippine Merchant Marine Academy) ken nagbali isuna a marinero. Nangala isuna kadagiti panangadal iti panangiladawan babaen ti nadaydayawan a manursuro iti pinintaan a ni Lorenzo Guerrero ti Ermita, Manila. Isu ket simrek pay iti Akademia dagiti Napino nga Arte (Academia de Dibujo y Pintura) idiay Manila nga idiay ket naimpluensiaan ken naisursuro a mangiladawan babaen ti Espaniol nga artista a ni Agustin Saez. Daksanggasat met, ti nadagsen a panagusar ti brutsa ni Luna ket saan a nakapasnek iti manursuro kaniana ken naikkat ni Luna manipud iti akademia. Nupay kasta, napasnekan met ni Guerrero ti kalaingna ken inaw-awisna ni Luna a mapan idiay Madrid tapno mapasayaat a mangsurot iti obrana.
Panagbanniaga iti ballasiw-taaw
urnosenNagbanniaga da Manuel ken Juan idiay Europa idi 1877, nga idiay ket nagadal ni Manuel iti musika ken ni Juan iti pinintaan. Simmrek ni Juan iti Escuela de Bellas Artes de San Fernando, nga iday ket nakigayyem ken ni pintor Don Alejo Vera. Nadiskonekta ni Luna iti estilo ti panursuro iti eskuela ken nangikeddeng a nasaysayaat a makiobra Vera.
Inyeg ni Vera isuna idiay Roma para kadagiti sumagmamano a komisionnna, ken naiparang idi ni Luna iti arte dagiti pintor ti Renasimiento. Daytoy ket 1878 idi naipatakder ti artistiko a talentona iti panaglukat ti immuna nga eksposision ti arte iti Madrid a makunkuna idi iti Exposición Nacional de Bellas Artes (Nailian a Demonstrastion dagiti Napino nga Arte). Manipud idi, kankanayonen a nagpanpanunot ni Luna iti pinintaan ken nagpataud iti maysa nga urnong dagiti pinintaan nga impabuyana iti Eksposion idi 1881.
Idi 1881, ti bukodna a La Muerte de Cleopatra (Ti Ipupusay ni Cleopatra)[1][2] ket nangabakanna iti pirak a medalia ken maikadua. Ti dumakdakkel a reputasion ni Luna a kas maysa nga artista ket nakaiturongan iti maysa a pensionado a panag-eskolar iti tinawen a 600 a pisos babaen ti Ayuntamiento ti Manila. Ti kondisionna idi ket obligado isuna a mangpadur-as iti maysa a pinintaan a mangtiliw iti kababagas ti pakasaritaan ti Filipinas nga agbalinto a tagikua ti Ayuntamiento.
Pagsapulan nga artistiko
urnosen
Inrugi ni Luna idi 1883 ti pinintaan a naidemanda kaniana babaen ti Ayuntamiento. Idi Mayo 1884, impatulodna idiay Madrid ti dakkel a canvas ti Spoliarium to Madrid para iti Exposición Nacional de Bellas Artes iti dayta a tawen. Isu ti immuna a nakaawat kadagiti gungguna ti tallo a balitok a medalia iti pabuya ken nakagun-od ni Luna iti pammigbig kadagiti adda nga espesialista ken dagiti kritiko ti arte. Idi Hunio 25, 1884, dagiti natakneng a Filipino ken Espaniol ket nagurnosda iti maysa a pasamak a mangrambak ti panangabak ni Luna iti pabuya. Iti dayta a rabii, nangisagana ni Rizal iti maysa a bitla para iti gayyemna, a nagibagbaga kadagiti dua a nangruna a banag para iti obrana iti arte, a mangiraman ti pananngidayaw ti henio ken ti kinadayeg ti artistiko a kinalaingna.
Nakapadur-as ni Luna iti relasion a pannakigayyem iti Ari ti Espania ken kamaudian idi kinomisionado babaen ti Senado ti Espania nga agpinta iti dakkel a canvas wa tinawtawagan iti La Batalla de Lepanto (Ti Bakalan ti Lepanto).[3] Immalis isuna idiay Paris idi 1885 nga idiay ket nanglukat iti bukodna nga estudio ken nakigayyem ken ni Hidalgo. Kalpasan ti maysa a tawen, nalpasna ti El Pacto de Sangre (Ti Tulag iti Dara) a maitunos iti maysa a tulagna iti Ayuntamiento ti Manila. Ti nailadawan iti daytoy nga obra ket ti seremonia ti tulag iti dara da Datu Sikatuna, maysa kadagiti daulo ti Isla ti Bohol, ken ti kongkistador a Kastila a ni Miguel López de Legazpi.[4] Maipakpakita itan daytoy iti Palasio Malakaniang. Nangipatulod pay isuna kadagiti dua a sabali a pinintaan a maipatinayon iti maysa a nasken; ti maikadua a canvas a naipatulod iti Manila ket ti maysa a pannakailadawan ken ni López de Legazpi a kinonstrakto manen ni Luna manipud iti pannakalagipna iti kapada a panangiladawan a nakitana iti salas ti Cabildo, ken ti maikatlo ket ti Gobernador-heneral Ramón Blanco y Erenas. Idi 1887, nagsubli manen a nagbanniaga ni Luna idiay Espania tapno iserrekna dagiti dua nga obrana iti Eksposision iti dayta a tawen, ti La Batalla de Lepanto ken ti Rendición de Granada (Isusuko ti Granada), ken nangabak met isuda a dua. Rinambakanna ti panagballigina kadagiti gayyenma idiay Madrid ken nangited ni Graciano López-Jaena ti pangkablaaw a bitla para ken ni Luna. Kadawyan a naipalpalawag dagiti pinintaan ni Luna a kas naregget ken dramatiko. Iti panangiraman kadagiti elementona iti Romantisismo, mangipakita ti estilona iti impluensia da Delacroix, Rembrandt, ken Daumier.
Ti maysa a maestra obra ni Juan Luna a tinawtawagan iti “¿A Do...Va la Nave?” ket nailako iti P46.8M iti maysa a pagtitinnawaran iti Makati.[5]
Pannakiasawa
urnosenIdi Disiembre 4, 1886, inasawa ni Luna ni Maria de la Paz Pardo de Tavera, ti kabsat a babai ti gayyemna a da Felix ken Trinidad Pardo de Tavera. Nagbanniaga dagiti agassawa idiay Venice ken Roma ken nagtaengda idiay Paris. Adda maysa nga anakda a lalaki, a ninagananda iti Andrés, kenmaysa nga anak a babai, ni Maria de la Paz, a nabirngasan iti Bibi, a pimmusay a kas maladaga. Inay-ayat ni Luna ti asawana. Napuy kasta, ti managimon a Luna ket masansan a nagpabpabasol ken ni Paz a nakirelasion ken ni Monsieur Dussaq. Kalpasan iti nakaro a panagimonna, pinatayna ti asawana ken ti katuganganna a babai ken sinugatanna ti kayongna, ni Felix, idi Septiembre 22, 1892. Naaresto ken napabasol isuna iti panangpapatay.
Naabsuelto ni Luna kadagiti pammabasol idi Pebrero 8, 1893, kadagiti banag iti krima ti derrep. Ti apagbiit a panagbagtit; ti "di naisurat a linteg" iti dayta a panawen ket mangpakawan kadagiti lallaki para iti panagpatay kadagiti di matalek nga asawa.[6] Nabilinan isuna a bayadanna ti pamilia a Pardo de Tavera iti dagup a maysa ribu innem a gasut limapulo ket maysa a pranko ken walo pulo ket tallo a sentibo, ken ti maysa pay a maipatinayon a duapulo ket lima a pranko para iti selio, a maipatinayon ti maysa a pranko kadagiti tunton para kadagiti dadael ("dommages-intérêts"). Kalpasan ti lima nga aldaw, napan ni Luna idiay Madrid ken kakuyogna ti kabsatna lalaki a ni Antonio Luna, ken ti anakna a lalaki a ni Andrés.
Murcia
urnosenKalpasan ti sumagmamano a tawen, idi Oktubre 1889, nagbanniaga ni Luna idiay abagatan a daya nga Espania, ti Murcia, kas ti naipadamag iti dayta a panawen, probisional idi a nainaed iti Moratalla nga idiay ket nangiladawan iti anak a babai ni Juan Tamayo, ti maysa a nalatak a lalaki iti daytoy nga ili. Iti ilalabasna iti Murcia, nangited kadagiti dua panangiladawan iti Naidutok a Reina ken naipan iti Konseho ti Probinsia ken Siudad, ken maysa kadagitoy ken ginatang babaen ti bagi ti probinsia iti lima gasut pito pulo ket lima a pesetas ken naikabil iti tuktok iti Salas dagiti Sesion iti Palasio ti Probinsia ken naipan iti opisina ti presidente idi Abril 1932, kalpasan ti maysa a tawen kalpasan ti pannakairangarang ti Maikadua a Republika ti Espania, naiserrek a kas maysa a deposito iti Museo ti Murcia ken nairaman dagiti nadumaduma nga opisial a panangiladawan iti naarian nga ikonograpia, a nairamraman kadagiti nadumaduma nga imbentorio ken dagiti katologo nga awanan kadagiti makaanay a datos wenno reperensia, mairaman laeng ti ababa a "DJ.LUNA" kas artistiko nga atribusion.
Kamaudian a tawtawen
urnosenNagsubli ni Luna idiay Filipinas idi 1894 ken nagbanniaga idiay Hapon idi 1896, ken nagsubli idi las-ud ti Yaalsa ti Filipinas iti Ikkis ti Balintawak. Idi Septiembre 16, 1896, isuna ken ti kabsatna a lalaki a ni Antonio Luna ket inaresto babaen dagiti turay ti Kastila para iti pannakairamanda iti rebelde a buyot ti Katipunan.[7] Nupay naibalud, nakapataud pay met ni Luna iti maysa nga obra ti arte nga intedna met iti maysa a nagbisbisita a padi. Pinakawan isuna dagiti korte ti Kastila idi Mayo 27, 1897 ken nawayaan manipud iti balud ken nagsubli a nagbanniaga idiay Espania idi Hulio.[8]:394 Nagsubli isuna idiay Manila idi Nobiembre 1898.[8]:394 Idi 1898, indutok isuna babaen ti ehekutibo a board ti rebolusionario a gobierno ti Filipinas a kas maysa kameng ti delegasion iti Paris a nagob-obra para iti dimplomatiko a pammigbig iti República Filipina (Republika ti Filipinas). Idi 1899, kalpasan ti pannakapirma ti Tulag ti Paris (1898),[9] nanaganan ni Luna a kas maysa a kameng ti delagasion iti Washington, D.C. a mangiyunay-unay para iti pammigbig iti gobierno ti Filipinas.
Nagsubli a nagbanniaga isuna iti Filipinas idi Disiembre 1899 kalpasan ti pannakadamagna iti pannakapatay ti kabsatna a lalaki a ni Antonio babaen ti Batalion ti Kawit iti Cabanatuan.
Ipupusay
urnosenNagbanniaga isuna idiay Hong Kong ken pimmusay idi Disiembre 7, 1899 manipud iti atake ti puso. Naipunpon ti bangkayna idiay Hong Kong ken nakali manen idi 1920 ken naidulin idiay balay ni Andrés Luna, tapno maiyakarto iti maysa a kabangibang iti Musoleo ti Simbaan San Agustin iti Filipinas. Kalpasan ti lima a tawen, naisubli ni Juan a kas maysa a sikat iti intero a lubong nga artista ken ti Peuple et Rois, ti kaudian a nangruna nga obrana, ket naikeddeng idi a kas ti kasayaatan a naisali iti Saint Louis World's Fair iti St. Louis, Missouri.[10] Nadadael dagiti sumagmamano pinintaanna babaen ti uram iti panawen ti Sangalubongan a Gubat II.
Pannakailadawan iti midia
urnosen- Inladawan babaen ni Bryan Benedict iti serye ti telebision iti Ilustrado (2014).
Dagiti pinintaan babaen ni Juan Luna
urnosen-
-
Las Damas Romanas, 1882 -
-
Piknik idiay Normandia -
Plaza de San Marcos, -
-
-
Odalisque -
Despues del Baile -
-
-
-
-
-
-
La Burla, Roma, 1882 -
Agtagtagilako iti Sabong iti Kalsada -
-
-
La Bulaqueña -
-
-
Luek ti Biscaya -
Puesta del Sol -
-
Herois Anònims -
Ensuenos de Amor -
El Violinista -
Sabsabong a Gumamela -
Esopo -
-
-
-
Indio Bravo -
Mariano Benlliure -
La Vanguardia -
-
-
La Marquesa de Monte Olivar -
Manuel Luna -
Mi Hijo Andres -
Nena y Tinita -
Bukod a panangiladawan
Kitaen pay
urnosenDagiti nagibasaran
urnosen- ^ "The Death of Cleopatra" by Juan Luna Naiyarkibo Hunio 23, 2010, iti Wayback Machine, kulay-diwa.com
- ^ Ocampo, Ambeth R. (Chairman, National Historical Institute of the Philippines) "The Death of Cleopatra" by Juan Luna, from the article "Las Damas Romanas (Roman Maidens) by Juan Luna (The Philippines 1857–1899)", Christie's, Department Information, Southeast Asian Modern and Contemporary Art, christies.com
- ^ Anderson, Benedict Richard O'Gorman. "The Battle of Lepanto" by Juan Luna, including Footnote No. 15, Under Three Flags: Anarchism and the Anti-colonial Imagination, page 18.
- ^ Ocampo, Ambeth. "The Blood Compact" by Juan Luna, from Juan Luna's Works, Looking Back, Inquirer Opinion/Columns, Inquirer, opinion.inquirer.net, Oktubre 24, 2007
- ^ "Juan Luna masterpiece sold for P46.8M at Makati auction". Naala idi 2015-09-25.
- ^ "The Case of Juan Luna Is an Argument for Legalizing Divorce in RP". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi Hulio 14, 2011. Naala idi Pebrero 15, 2011.
- ^ Carmen Guerrero Nakpil, A plot to kill a general (Oktubre 27, 2008), The Philippine Star.
- ^ a b Foreman, J., 1906, The Philippine Islands, A Political, Geographical, Ethnographical, Social and Commercial History of the Philippine Archipelago, New York: Charles Scribner's Sons
- ^ "Treaty of Peace Between the United States and Spain; December 10, 1898". Yale. 2009. Naala idi 2013-04-07.
- ^ “Peuple et Rois” by Juan Luna Naiyarkibo Enero 29, 2010, iti Wayback Machine, lopezmuseum.org.ph
Dagiti akinruar a silpo
urnosen
Dagiti midia a mainaig ken ni Juan Luna iti Wikimedia Commons