Sudan
Ti Sudan (Arabiko: السودان, as-Sūdān), opisial a ti Republika iti Sudan[9] (Arabiko: جمهورية السودان, Jumhūrīyat as-Sūdān), ken sagpaminsan a natawtawagan a kas ti Amianan a Sudan,[10][11][12] ket maysa a Arabo nga estado idiay Amianan nga Aprika (daytoy ket naipanunotan pay a kas paset ti Tengnga a Daya).[13] Daytoy ket nabeddengan babaen ti Ehipto iti amianan, ti Baybay Nalabbaga iti amainan a daya, ti Eritrea ken Etiopia iti daya, ti Abagatan a Sudan iti abagatan, ti Republika ti Tengnga nga Aprika iti abagatan alaud, ti Chad iti laud, ken ti Libya iti amianan a laud. Ti populasion ti Sudan ket ti nagtitiponan dagiti patneng nga agtataeng iti Tanap ti Nilo, ken dagiti kaputotan dagiti immalis manipud iti Arabiano a Peninsula. Gapu ti pamay-an a Arabisasion a kadawyan iti amin a kadagupan ti Arabo a lubong, ti Arabo a kultura ket isu tatan ti kaaduan idiay Sudan. Kaaduan ti populasion ti Sudan ket sumusurotda iti Islam. Ti Nilo ket bingbingayenna ti pagilian iti akindaya ken akinlaud a gugudua.[14]
Republika ti Sudan جمهورية السودان Jumhūrīyat as-Sūdān | |
|---|---|
 Wagayway
 Kayarigan
| |
| Napili a pagsasao: النصر لنا "Kukuatayo ti Panagballigi" | |
| Nailian a kanta: نحن جند الله جند الوطن "Nahnu Jund Allah Jund Al-watan" | |
 Lokasion ti Sudan (nangisit nga asul) – idiay Aprika (nakusnaw nga asul ken nangisit a kolor dapo) | |
| Kapitolio | Khartoum 15°38′N 032°32′E / 15.633°N 32.533°E |
| Kadakkelan a siudad | Omdurman[1][2] |
| Opisial a sasao | Arabiko, Ingles |
| Nagan dagiti umili | Sudanes, Sudani, Taga-Sudan |
| Gobierno | Pederal a presidensial a republika |
| Abdel Fattah Abdelrahman Burhan (عبد الفتاح عبد الرحمن البرهان) | |
| Mohamed Hamdan Dagalo (محمد حمدان دقلو) | |
| Abdalla Hamdok (عبدالله حمدوك) | |
| Lehislatura | Nailian a Lehislatura |
| Konseho dagiti Estado | |
| Nailian nga Asermblia | |
| Pannakabangon | |
• Pagpagarian a Nubiano | 3500 BC |
| 1504[3] | |
| 1821 | |
| 1899 | |
• Wayawaya | 1 Enero 1956 |
| 9 Enero 2005 | |
| Kalawa | |
• Dagup | 1,886,068 km2 (728,215 sq mi) (Maika-16) |
| Populasion | |
• Senso idi 2008 | 30,894,000 (naisuppitan)[4] (Maika-40) |
• Densidad | 16.4/km2 (42.5/sq mi) |
| GDP (PPP) | Karkulo idi 2011 |
• Dagup | $177.678 bilion[5] |
| GDP (nominal) | Karkulo idi 2018 |
• Dagup | $53.267 bilion[5] |
• Tunggal maysa a tao | $808[6] |
| Gini (2014) | 34.2[7] kalalainganna |
| HDI (2019) |  0.510[8]ababa · Maika-166 |
| Kuarta | Libra ti Sudan (SDG) |
| Sona ti oras | UTC+3 (Oras ti Daya nga Aprika) |
• Kalgaw (DST) | UTC+3 (saan a mapalpaliiw) |
| Pormat ti petsa | aa/bb/tttt |
| Pagmanehuan | kanawan |
| Kodigo ti panagtawag | 249 |
| Kodigo ti ISO 3166 | SD |
| TLD ti internet | .sd |
Dagiti tattao ti Sudan ket addaanda iti atiddog a pakasaritaan a gumay-at manipud iti kina-ugma a naidebdedan iti pakasaritaan iti Ehipto. Ti Sudan ket nagsagsagaba ti sangapulo ket pito a tawtawen ti sibil a gubat idi las-ud ti Umuna a Sudanes a Sibil a Gubat (1955–1972) a sinarunuan babaen dagiti etniko, relihioso ken ekonomiko a suppiatan a nagbaetan dagiti Muslim nga Arabo iti Akin-amianan a Sudan ken ti kaaduannga animista ken Kristiano a Nilotes iti Abagatan a Sudan.[15][16] Daytoy ket gapuanan ti Maikadua a Sudanes a Sibil a Gubat idi 1983. Gapu kadagiti agtultuloy a politiko ken milisia a salisal, ti Sudan ket naagaw idi babaen ti awan ti natnatay a kudeta babaen ni koronel Omar al-Bashir idi 1989, a kalpasan daytoy ket nangirangarang kaniana a kas ti Presidente ti Sudan.[17] Ti sibil a gubat ket nagpatingga ti panakapirma ti maysa a Komprehensibo a Tulagan ti Kappia a nangited daytoy ti katurayan ti akin-abagatan idi a rehion ti pagilian. Kalpasan ti maysa a reperendum a natengngel idi Enero 2011, ti Abagatan a Sudan ket simmina idi 9 Hulio 2011 nga inpalubosan ti Sudan.[18][19]
Kameng daytoy ti Nagkaykaysa a Pagpagilian, ti Sudan ket mangtartaripato pay ti pannakaikamenna iti Kappon ti Aprika, ti Liga ti Arabo, ti Gunglo ti Islamiko a Pagtitinnulongan, ken ti Di nailinia a Tignay, ken agserserbi pay nga agpalpaliiw iti Gunglo ti Sangalubongan a Komersio.[20] Ti kapitoliona ket ti Khartoum, a daytoy ket agserserbi a kas ti politiko, kultura ken komersio a sentro ti pagilian. Daytoy ket opisial a pederal a presidensial a representatibo a demokrasia a republika, dagiti politika iti Sudan ket nawatiwat a naipampanunotan babaen ti sangalubongan a komunidad nga adda ti kaunegan ti maysa a autoritariano a sistema gapu ti panagtengngel ti Partido ti Nailian a Kongreso (NCP) iti ukoman, nga ehekutibo ken lehislatibo a sangsanga ti gobierno.[21]
Dagiti nagibasaranUrnosen
- ^ "Populasion dagiti kapitolio a siudad ken dagiti siudad iti 100 000 wenno ad-adu pay nga agtataeng: ti kinaudi a magun-od a tawen, 1990–2009". Demograpiko a Libro ti Tawen 2009–2010. Nagkaykaysa a Pagpagilian. 2011. pp. 288–289. Naala idi 12 Mayo 2012. (Tabla 8)
- ^ "Sudan: Dagiti estado, Dagiti kangrunaan a siudad, Dagiti ili ken Aglomerasion – Dagiti Estadistika ken Mapa iti Populasion ti Siudad". Populasion ti Siudad. 2011. Naala idi 12 Mayo 2012.
- ^ Rayah, Mubarak B. (1978). Sibilisasion ti Sudan. Demokratiko a Republika ti Sudan, Ministro ti Kultura ken Pakaammo. p. 64.
- ^ "Awan ragsak kadagiti senso ti Sudan". News24. 21 Mayo 2009. Naala idi 8 Hulio 2011.
- ^ a b "Sudan". International Monetary Fund.
- ^ "Sudan". International Monetary Fund.
- ^ "Gini Index". World Bank. Naala idi 16 June 2021.
- ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Disiembre 2020. pp. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. Naala idi 16 Disiembre 2020.
- ^ "Sudan". CIA World Factbook. 2011. Naala idi 6 Enero 2011.
- ^ "Ti Amianan a Sudan ket mangirugrugi ti baro a kuarta iti saan a nasayaat nga ekonomia". Al Bawaba. 25 Hulio 2011. Naala idi 6 Enero 2012.
- ^ "Nadadael dagiti Panangipatader kadagiti Simabaan idiay Amianan a Sudan gapu kadagiti umad-ado a Panaggulgulo". Compass Direct. 23 Agosto 2011. Naala idi 6 Enero 2012.
- ^ "Amianan a Sudan". Chr. Michelsen Institute. Naala idi 6 Enero 2012.
- ^ Davison, Roderic H. (1960). "Ayan kadi ti Tengnga a Daya?". Dagiti Ganganaet a Pannakibiang. 38 (4): 665–675. doi:10.2307/20029452.
- ^ Collins, Robert O (2008). Ti Pakasaritaan iti Moderno a Sudan. Pagmalditan ti Unibersidad ti Cambridge (Cambridge, Nagkaykaysa a Pagarian; Siudad ti New York). ISBN 978-0-521-85820-5.
- ^ Shami, Seteney Khalid; Herrera, Linda (1999). Nagbaetan ti Pagikabilan ken Teksto , "Dagiti Etiko a Narikut a Kasasaad iti Panagsukimat kadagiti Sudanes idiay Ehipto: Agpatpataud kadagiti Pannakaammo a maipanggep ti Publiko ken ti Pribado" babaen ni Anita Hausermann Fabos. Amerikano nga Unibersidad iti Cairo a Pagmalditan (Cairo). p. 100. ISBN 978-977-424-548-0.
- ^ Enbironmento a Programa ti Nagkaykaysa a Pagpagilian (2007). Sudan — Kalpasan ti Suppiat a Panagusig ti Enbironmento. Enbironmento a Programa ti Nagkaykaysa a Pagpagilian (Nairobi). p. 35. ISBN 978-92-807-2702-9.
- ^ Staff writer (14 Hulio 2008). "Factbox — Presidente ti Sudan Omar Hassan al-Bashir". Reuters. Naala idi 8 Enero 2011.
- ^ McDoom, Opheera (7 Pebrero 2011). "Ti Abagatan a Sudan ket nagbutos ti pannakawayawaya babaen ti guedday". Reuters.uk.reuters.com. Naala idi 7 Pebrero 2011.
- ^ Fick, Maggie (9 Hulio 2011). "Naipangato ti baro a wagayway: Nagrambak ti Abagatan a Sudan ti Panakaipasngayna". Atlanta Journal-Constitution. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-07-11. Naala idi 9 Hulio 2011.
- ^ U.S. Central Intelligence Agency. "The World Factbook: Sudan". ISSN 1553-8133. Naala idi 10 Hulio 2011.
- ^ The New York Times. 16 Marso 1996. p. 4.
Dagiti akinruar a silpoUrnosen
Dagiti midia a mainaig iti Sudan iti Wikimedia Commons