Wikipedia

Abagatan nga Amerika

kontinente
(Naibaw-ing manipud iti South America)

Ti Abagatan nga Amerika ket ti kontinente a mabirukan idiay Akinlaud a Hemisperio, kaaduan idiay Akin-abagatan a Hemisperio, nga adda met bassit a paset idiay Akin-amianan a Hemisperio. Daytoy ket mabalin pay a maikeddeng a kas maysa a subkontinente ti Kaamerikaan.[1]

Abagatan nga Amerika
Kalawa17,840,000 km2
(6,890,000 sq mi)
Populasion385,742,554 (2011, Maika-5)
Densidad ti populasion21.4/km2 (56.0/sq mi)
Nagan dagiti umiliTaga-Abagatan nga Amerika
Pagpagilian12 (listaan ti pagpagilian)
Agkamkammatalek3
SasaoPortuges, Espaniol, ken dadduma pay
Dagiti sona ti orasUTC-2 aginggana ti UTC-5
Dagiti kadakkelan a siudadListaan dagiti siudad idiay Abagatan nga Amerika
Brasil São Paulo
Arhentina Buenos Aires
Brasil Rio de Janeiro
Colombia Bogotá
Peru Lima
Chile Santiago
Brasil Belo Horizonte
Venezuela Caracas
Brasil Porto Alegre
Colombia Medellín

Daytoy ket nabeddengan iti laud babaen ti Taaw Pasipiko ken iti amianan ken daya babaen ti Taaw Atlantiko; Amianan nga Amerika ken ti Baybay Karibe ket mabirukan iti amianan a laud. Daytoy ket mangiraman kadagiti sangapulo ket dua a naturay nga estado – ti Arhentina, Bolivia, Brasil, Chile, Colombia, Ecuador, Guyana, Paraguay, Peru, Surinam, Uruguay, ken Venezuela – ken dagiti dua a saan a naturay a lugar –ti Pranses a Guiana, ken ti maysa a ballasiw taaw a departamento ti Pransia, ken ti Is-isla ti Malvinas, ti Teritorio ti Ballasiw Taaw ti Britaniko (ngem sinuppiat babaen ti Arhentina). Iti pay maipatinayon iti daytoy, ti is-isla ABC ti Olanda ket mabalin a maikeddeng a paset ti Abagatan nga Amerika.

Ti Abagatan nga Amerika ket addaan iti kalawa iti 17,840,000 a kilometro kuadrado (6,890,000 sq mi). ti populasionna manipud idi 2005 ket nakarkulo iti sumurok a 371,090,000. Ti Abagatan nga Amerika ket maikapat iti ranggo babaen ti kalawa (kalpasan ti Asia, Aprika, ken Amianan nga Amerika) ken maikalima iti populasion (kalpasan ti Asia, Aprika, Europa, ken Amianan nga Amerika).

Kaaduan ti populasion ket agtataeng idiay asideg ti akinlaud wenno akindaya nga aplaya ti kontinente bayat a ti akin-uneg ken ti adayo nga abagatan ken manmano a natagtagitao. Ti heograpia ti akinlaud nga Abagatan nga Amerika ket kaaduan iti banbantay ti Andes; iti pakaigiddiatan, ti akindaya paset ket aglaon kadagiti kabambantayan a rehion ket ti dakkel a tantanap nga ayan dagiti karayan a kas ti Amasona, Paraná ken ti ayus ti Orinoco. Kaaduan ti kontinente ket naisanglad iti tropiko.

Ti kultural ken etniko a pakakitaan ti kontinente ket adda iti taudanna iti pannakitignay kadagiti indihenio a tattao kadagiti nagparukma a Europeano ken dagiti imigrante ken, kaaduan a lokal, kadagiti aadipen nga Aprikano. Naikkan iti atiddog a pakasaritaan iti kolonialismo, kaaduan dagiti taga-Abagatan nga Amerika ket agsasao iti Portuges wenno Espaniol, ken dagiti kagimongan ken dagiti estado ket sapasap a mangipaltiing kadagiti Akinlaud a tradision.

Heograpia

urnosen
Nangruna nga artikulo: Heograpia ti Abagatan nga Amerika
 
Ti komposito a relief a ladawan ti Abagatan nga Amerika.

Ti Abagatan nga Amerika ket sakupenna ti akin-abagatan a paset ti masa ti daga ti Amerika. Ti kontinente ket sapasap a napatinggaan iti amianan a laud babaen ti taudan ti danum ti Darién iti igid ti pagbeddengan ti Colombia–Panama, urayno adda met dagiti mangikeddeng a ti pagbeddengan imbes a ti Kanal Panama. Iti heopolitika ken heograpika[2] amin ti Panama – a mairaman ti paset ti daya ti Kanal Panama iti ismo – ket kadawyan a mairaman iti Amianan nga Amerika[3][4][5] ken kadagiti pagpagilina ti Sentral nga Amerika.[6][7] Gangani amin ti nangruna a daga ti Abagatan nga Amerika ket nakatugaw iti Plata ti Abagatan nga Amerika.

Ti Abagatan nga Amerika ket balay ti kangatuaan a saan a nalappedan a dissuor iti lubong, ti Dissuor Anghel idiay Venezuela; ti kangatuan nga agmaymaysa a tinnag a dissuor ti Dissuor Kaieteur idiay Guyana; ti kadakkelan a karayan (babaen ti tomo), ti Karayan Amasona; ti kaatiddogan a kabambantayan, ti Andes (a ti kangatuan a bantayna ket ti Aconcagua iti 6,962 m [22,841 ft]); ti kamagaan a saan a polar a lugar iti daga, ti Desierto Atacama;[8][9][10] ti kadakkelan a katuduan a bakir, ti Katuduan a bakir Amasona; ti kangatuan a kapitolio a siudad, La Paz, Bolivia; ti kangatuan a komersial a madalisiat a danaw iti lubong, Danaw Titicaca; ken, malaksid dagiti pagsukisokan nga estasion idiay Antartika, ti akin-abagatan unay a permanenta a natagtagitao a komunidad iti lubong, ti Puerto Toro, Chile.

 
 
Ti Cuernos del Paine idiay Chile (kanigid) ken ti Morro do Chapéu idiay Brasil (kanawan) ket agserbi a mangiladawan ti dibersidad dagiti langa ti daga idia Abagatan nga Amerikao. Pinduten tapno maipadakkel.

Ti kangrunaan a rekurso ti mineral ti Abagatan nga Amerika ket balitok, pirak, gambang, mina ti landok, lata, ken petroleo. Dagitoy a rekurso a mabirukan idiay Abagatan nga Amerika ket nakaited ti adu a matgedan kadagiti pagilianna a naipangpangruna kadagiti panawen ti gubat wenno napardas nga idadakkel ti ekonomia babaen dagiti industrialisado a pagpagilian. Nupay kasta, ti konsentrasion iti panagpataud ti maysa a nangruna a tagilako nga eksport ket masansan a nanglapped ti panagdur-as ti debersidad dagiti ekonomia. Ti panagbalbaliw dagiti presio dagiti tagilako kadagiti sangalubongan a pagtagilakuan ken nakaiturongan ti historikal dagiti nangruna a nangato ken dagiti ababa kadagiti ekonomia kadagiti estado ti Abagatan nga Amerika, ken masansan nga agpataud kadagiti nakaro nga instabilidad ti politika. Daytoy ket pakaiturongan kadagiti ganetget a mangidibersidad ti panagpataud a mangiyadayo manipud iti panangitalinaay kadagiti ekonomia a naidedikado iti maysa a nangruna nga eksport.

Ti Abagatan nga Amerika ket maysa kadagiti kaaduan a biodibersidad a kontinente iti lubong. Ti Abagatan nga Amerika ket balay kadagiti adu a makaay-ayo ken dagiti naisangayan a sebbangan dagiti ayup a mairaman ti llama, anaconda, piranha, jaguar, vicuña, ken tapir. Ti katuduan a bakir ti Amasona ket agtagikua ti nangato a biodibersidad, nga aglaon ti nangruna a proporsion dagiti sebbangan iti Daga.

Ti Brasil ket isu ti kadakkelan a pagilian idiay Abagatan nga Amerika, sumakop daytoy iti kagudua ti kalawa ti daga ken populasion ti kontinente. Dagiti nabati a pagilian ken dagiti teritorio ket nabingbingay kadagiti tallo a rehion Ti Es-estado ti Andes, ti Guianas ken ti Akin-abagatan a Balisongsong.

Dagiti kaariping nga isla

urnosen

Iti tradision, ti Abagatan nga Amerika ket mangiraman pay kadagiti asideg nga isla. Ti Aruba, Bonaire, Curaçao, Trinidad, Tobago, ken ti pederal nga agkamkammatalek ti Venezuela ket nakatugaw iti akin-amianan a kontinental a samang ti Abagatan nga Amerika ken dagitoy ket masansan a mairamraman a kas paset ti kontinente . Iti heopolitika, dagiti isla nga estado ken dagiti ballasiw taaw a teritorio ti Karibe ket sapasap a naigrupo a kas paset ti Amianan nga Amerika, gapu ta isuda ket ad-adayo idiay Plata Karibe, urayno ti San Andres ken Providencia ket politikal a paset ti Colombia ken ti Isla Aves ket tinengtengngel babaen ti Venezuela.[5][11][12]

Dagiti sabali nga isla a mairaman iti Abagatan nga Amerika ket ti Is-isla Galápagos a tagikua ti Ecuador ken ti Isla Paskua ti Panagunagr (idiay Oceania ngem tagikua ti Chile), Isla Robinson Crusoe, Chiloé (dagitoy dua ket tagikua ti Chile) ken Tierra del Fuego (nagbaetan a pinagbingayan ti Chile ken Arhentina). Idiay Atlantiko, ti Brasil ket tagikuana ti Fernando de Noronha, Trindade ken Martim Vaz, ken ti Purpuro SanPedro ken San Pablo, bayat a ti Is-isla Maldivas ket tinurayan babaen ti Nagkaykaysa a Pagarian, a ti panangiturayna iti is-isla ket sinuppiat babaen ti Arhentina. Ti Is-isla Abagatan a Georgia ken ti Abagatan a Sandwich ket mabalin pay a mainaig iti Abagatan nga Amerika wenno ti Antartika.

Pakasaritaan

urnosen

Prehistoria

urnosen
 
Ti prehistoriko a Cueva de las Manos,wenno Kueba dagiti Ima, idiay Arhentina.

Ti Abagatan nga Amerika ket naipampamattian a naisilpo idi iti Aprika manipud iti naladaw a Panawen Paleosoika aginggana ti nasapa a Panawen Mesosoika, aginggana idi nagsisina ti nalatak a kontinente ti Pangaea idi agarup a tawtawen ti napalabas ti 225 a riwriw. Isu a ti Abagatan nga Amerika ken ti Aprika ket makibinningay kadagiti agpapada a posil ken dagiti tuon ti bato.

Ti Abagatan nga Amerika ket naipagpagarup nga isu ti immuna a tinataengan babaen ti tattao idi dagiti tattao ket binalballasiwda ti Rangtay ti Daga ti Bering (itan ket ti Lingsat Bering) idi saan a nakurkurang ngem 15,000 ya tawtawen ti napalabas manipud iti teritorio nga ita nga aldawen ket ti Rusia. Immakarda a nagpa-abagatan babaen ti Amianan nga Amerika, ken kanungpalan a naabotanda ti Abagatan nga Amerika babaen ti Ismo ti Panama.

Ti immuna nga ebidensia iti kaadda ti puli ti tattao idiay Abagatan nga Amerika ket napetsaan idi agarup a 9000 BC, idi dagiti karabasa, dagiti sili ken bukbukel ket nairugrugi a naimuyongan a makan kadagiti kabanbantayan iti Labneng Amasona. Dagiti ebidensia ti damdamili ket adu a mangisingasing a ti manioc, nga agdama pay laeng a nangruna a makan tatta nga aldaw, ket naimuymuyongan idi iti nasapsapa a kas idi 2000 BC.[13]

Babaen idi 2000 BC, adu kadagiti agrariano a komunidad ket nagtataeng kadagiti amin a paset ti Andes ken dagiti nakapalikmut a rehion. Ti panagkalap ket immadu a panagsanay iti igid ti aplaya, ken nangtulong daytoy iti pannakaaramid ti ikan a kas nangruna taudan ti taraon. Dagiti sistema ti panagsibog ket naparang-ay pay iti daytoy a panawen, ken nagtulong daytoy iti idudur-as ti maysa nga agrariano a kagimongan.[13]

Dagiti kultura ti Abagatan nga Amerika ket nangrugrugida a nagpaamo kadagiti llama, vicuña, guanaco, ken alpaca kadagiti kabanbantayan ti Andes idi circa 3500 BC. Malaksid kadagiti usarda a kas taudan ti karne ken dutdot, dagitoy nga ayup ket naus-usar pay para iti panangilugan dagiti tagilako.[13]

Dagiti kasakbayan ti Colombiano a sibilisasion

urnosen
 
Ti estado ti Inca ti Machu Picchu, Peru ket maysa kadagiti Pito a Siddaaw iti Lubong

Ti idudur-as ti panagpatubo ti mula ken ti iparparang dagiti pagtaengan ti tao ket nangpalubos para kadagiti adu ken nagtutuon a rugrugi dagiti sibilisasion idiay a Abagatan nga Amerika.

Maysa kadagiti kasapaan nga ammo a sibilisasion idiay Abagatan nga Amerika ket idiay Norte Chico, idiay sentral nga aplaya ti Peru. Urayno daytoy ket kultura ti kasakbayan ti seramiko, ti monumental nga arkitektura ti Norte Chico ket maipada kadagiti piramida ti Taga-ugma nga Ehipto. Ti agturturay a klase ti Norte Chico ket nangipatakderda ti network ti pagtagilakuan ken nagparang-ay iti agrikultura ket kalpasann sinaruno daytoy ti Chavín babaen idi 900 BC, segun kadagiti dadduma a karkulo ken dagiti dagiti arkeolohiko a nabirbiruk. Dagiti artipakto ket nabirukan iti lugar a tinawtawagan iti Chavín de Huantar iti moderno a Peru iti kangato iti 3,177 metmetro. Ti sibilisasion ti Chavín ket nagpaut idi 900 BC aginggana idi 300 BC.

Idiay sentral nga aplaya ti Peru, idi agarup a rugi ti umuna a milenio AD, dagiti kultura ti Moche (100 BC – 700 AD, idiay akin-amianan nga aplya ti Peru), Paracas ken Nazca (400 BC – 800 AD, Peru) ket rimmang-ay nga addaan kadagiti sentralisado nga estado nga addaan iti permanente a milisia ken nangpaspasayaat iti agrikultura babaen ti panagsibog ken dagiti baro nga estilo ti seramiko nga arte. Idiay Altiplano, Tiahuanaco wenno Tiwanaku (100 BC – 1200 AD, Bolivia) nangimatonda iti dakkel a network ti komersio a naibatay iti relihion.

Idi agarup a maika-7 a siglo, ti Tiahuanaco ken Wari wenno ti Huari nga Imperio (600–1200, Sentral ken akin-amianan a Peru) ket nagpadakkel kadagiti impluensiada kadagiti amina a rehion ti Andes, ken nagipang-al ti urbanismo ti Huari ken ti relihioso nga ikonograpia ti tiahuanaco.

Dagiti Muisca ket isuda idi dagiti nangruna nga indehenio a sibilisasion nga itan ket ti moderno a Colombia. Nangipatakderda ti kompederasion dagiti adu a sangkatipunan, wenno cacicazgos, ken addaan dagitoy iti nawaya a network iti bukodda a panagtagtagilako. Isuda idi ket dagiti mammanday ti balitok ken mannalon.

Dagiti dadduma pay a nangruna a kultura ti kasakbayan a Columbiano ket mairaman dagiti Cañari (idiay abagatan sentral nga Ecuador), Chimu nga Imperio (1300–1470, akin-amianan nga aplaya ti Peru), Chachapoyas, ken dagiti pagarian ti Aymara (1000–1450, Bolivia ken akin-abagatan a Peru).

Inkabkabilda idi ti kapitoliuoda idiay nalatak a siudad ti Cusco, ti sibilisasion ti Inca ket nagturturay kadagit irehion ti Andes manipud idi 1438 aginggana idi 1533. Ammo daytoy a kas ti Tawantin suyu, ken "ti daga dagiti uppat a rehion," iti pagsasao a Quechua, ti sibilisasion ti Inca ket naisangayan unay ken nadur-as. Ti panagturay ti Inca ket naisakup iti gangani a sangagasot a lingguistiko wenno dagiti etniko a komunidad, agarup a 9 aginggana ti 14 a riwriw a tattao ket naisilpo babaen ti 25,000 a kilometro ti sistema ti kalsada.

Ti Mapuche idiay Sentral ken Akin-abagatan a Chile ket nanglikud kadagiti Europeano ken Chileno nga agtataeng, ken nangigakat iti Gubat Arauco para kadagii ad-adu ngem 300 a tawtawen.

Pagpagilian ken terteritorio

urnosen
Dagiti innem a kadakkelan a siudad idiay Abagatan nga Amerika
 
São Paulo, Brasil
 
Bogotá, Colombia
 
Santiago, Chile
 
Lima, Peru
 
Buenos Aires, Arhentina
 
Rio de Janeiro, Brasil
Pagilian wenno
teritorio nga addaan iti wagayway 		Kalawa
(km²)[14] (tunggal sq mi) 		Populasion
(karkulo ti Hulio 2009)[14] 		Densidad ti populasion
tunggal km2 		Kapitolio
  Arhentina 2,766,890 km2 (1,068,300 sq mi) 40,482,000 14.3/km² (37/sq mi) Buenos Aires
  Bolivia 1,098,580 km2 (424,160 sq mi) 9,863,000 8.4/km² (21.8/sq mi) La Paz ken Sucre[15]
  Brasil 8,514,877 km2 (3,287,612 sq mi) 191,241,714 22.0/km² (57/sq mi) Brasília
  Chile[16]   756,950 km2 (292,260 sq mi) 16,928,873 22/km² (57/sq mi) Santiago
  Colombia 1,138,910 km2 (439,740 sq mi) 45,928,970 40/km² (103.6/sq mi) Bogotá
  Ecuador   283,560 km2 (109,480 sq mi) 14,573,101 53.8/km² (139.3/sq mi) Quito
  Is-isla ti Malvinas (Nagkaykaysa a Pagarian)[17]    12,173 km2 (4,700 sq mi) 3,140[18] 0.26/km² (0.7/sq mi) Puerto Stanley
  Pranses a Guiana (Pransia)    91,000 km2 (35,000 sq mi) 221,500[19] 2.7/km² (5.4/sq mi) Cayenne (Préfecture)
  Guyana   214,999 km2 (83,012 sq mi) 772,298 3.5/km² (9.1/sq mi) Georgetown
  Paraguay   406,750 km2 (157,050 sq mi) 6,831,306 15.6/km² (40.4/sq mi) Asunción
  Peru 1,285,220 km2 (496,230 sq mi) 29,132,013 22/km² (57/sq mi) Lima
  Abagatan a Georgia ken
Is-isla ti Abagatan a Sandwich (Nagkaykaysa a Pagarian)[20] 		    3,093 km2 (1,194 sq mi) 20 0/km² (0/sq mi) Puntos Ari Eduardo[21]
  Surinam   163,270 km2 (63,040 sq mi) 472,000 3/km² (7.8/sq mi) Paramaribo
  Uruguay   176,220 km2 (68,040 sq mi) 3,477,780 19.4/km² (50.2/sq mi) Montevideo
  Venezuela   916,445 km2 (353,841 sq mi) 31,648,930 30.2/km² (72/sq mi) Caracas
Total 17,824,513 385,742,554 21.5/km²

Politika

urnosen

Idi las-ud ti immuna a dekada ti maika-21 a siglo, dagiti gobierno ti Abagatan nga Amerika ket napnapanda iti politikal a kanigid, nga addaan dagiti daulo a sosialista a nabutosan idiay Chile, Uruguay, Brasil, Arhentina, Ecuador, Bolivia, Paraguay, Peru ken Venezuela. Kaaduan dagiti pagilian idiay Abagatan nga Amerika ket umad-adu nga agus-usar kadagiti proteksionista nga annuroten, ken mangparparigat ti nasaysayaat a panagkaykaysa ti kontinente.

Iti kinaudi, naporma ti maysa nga entidad ti gobierno ket naporma a manggandat a mangitipon dagiti dua nga adda a kappon ti aduana: ti Mercosur ken Komunidad ti Andes, ken mangporma ti maikatlo a kadakkelan a grupo ti pagtagilakuan iti lubong.[22] Daytoy a baro a gunglo ti politika nga ammo a kas ti Kappon ti Pagpagilian ti Abagatan nga Amerika ket mangigandat a mangipatakder ti nawaya nga iya-akar ti tattao, panagdur-as ti ekonomia, ti sapasap nga annuroten ti depensa ken ti panagikkat kadagiti taripa.

Ekonomia

urnosen

Ti Abagatan nga Amerika ket agdepdepende iti eksport dagiti napataud a tagilako ken dagiti masna a rekurso ngem iti katimbeng iti lubong; dagiti eksport ti tagilako manipud iti kontinente idi ket 16% iti GDP iti maysa a batayan ti panankisinnukat, no maiyasping iti 25% para iti lubong a kas bsibubukel.[23] Ti Brasil (ti maikapito a kadakkelan nga ekonomia iti lubong ken ti kadakkelan idiay bagatan nga Amerika) ket mangiyuna kadagiti termino dagiti eksport ti tagilako iti $251 bilion, ken sarunuen daytoy babaen ti Venezuela iti $93 bilion, Chile iti $86 bilion, ken Arhentina iti $84 bilion.[23]

Ti pagbaetan ti ekonomia a a nagbaetan dagiti napanglaw ken dagiti nabaknang kadagiti kaaduan a pagilian ti Abagatan nga Amerika ket dakdakkel ngem iti kaaduan dagiti dadduma a kontinente . Ti kabaknangan a 10% ketmakaawat iti sumurok a 40% iti matgedan ti pagilian idiay Bolivia, Brasil, Chile, Colombia, ken Paraguay,[24] bayat a ti kapanglawan a 20% ket makaawat iti 3% wenno basbassit idiay Bolivia, Brasil, ken Colombia.[25]

Pagilian GDP (nominal) idi 2011[26] GDP (PPP) idi 2011[26] GDP (PPP) tunggal maysa a tao idi 2011[26] Dagiti eksport ti tagilako
($bn), 2011[23] 		HDI idi 2011 (ranggo)[27] Porsiento nga addaan iti
basbassit ngem $2 (PPP)
kada maysa a tao kada maysa nga aldaw[28]
  Arhentina 447,644 716,419 17,516 83.7 0.797 2.6
  Bolivia 24,604 50,904 4,789 9.1 0.663 24.9
  Brasil 2,492,908 2,294,243 11,769 250.8 0.718 10.8
  Chile 248,411 299,632 17,222 86.1 0.805 2.7
  Colombia 328,422 471,964 10,249 56.5 0.710 15.8
  Ecuador 66,381 127,426 8,492 22.3 0.720 10.6
  Is-isla ti Malvinas[29] (Nagkaykaysa a Pagarian) 165 165 55,400 0.1
  Pranses a Guiana[30] (Pransia) 4,456 4,456 19,728 1.3
  Guyana 2,480 5,783 7,465 0.9 0.633 18.0
  Paraguay 21,236 35,346 5,413 9.8 0.665 13.2
  Peru 173,502 301,967 10,062 46.3 0.725 12.7
  Surinam 3,790 5,060 9,475 1.6 0.680 27.2
  Uruguay 46,872 50,908 15,113 8.0 0.783 2.2
  Venezuela 315,841 374,111 12,568 92.6 0.735 12.9
Dagup 4,176,712 4,738,384 11,962 669.1 0.729 11.3

Dagiti kadakkelan a siudad babaen ti ekonomia idiay Abagatan nga Amerika idi 2010

urnosen
Ranggo Siudad Pagilian GDP iti Int$ bn[31] Populasion (mil)[32] GDP tunggal maysa a tao
1 São Paulo   Brasil $388 20,186,000 $19,221
2 Buenos Aires   Arhentina $362 13,639,000 $26,542
3 Rio de Janeiro   Brasil $201 12,043,000 $16,690
4 Santiago   Chile $120 6,015,000 $19,950
5 Brasília   Brasil $110 2,362,000 $46,571
6 Lima   Peru $109 9,121,000 $11,950
7 Bogotá   Colombia $100 8,702,000 $11,492
8 Caracas   Venezuela $99 5,965,000 $15,646
9 Belo Horizonte   Brasil $61 5,523,000 $11,045
10 Medellín   Colombia $50 3,686,000 $13,565

Dagiti nagibasaran

urnosen
  1. ^ "South America". Encyclopædia Britannica.
  2. ^ Cohen, Saul Bernard. 2003. "North and Middle America" (Ch. 5). Geopolitics of the World System, ISBN 0847699072
  3. ^ "Americas" Standard Country and Area Codes Classifications (M49), United Nations Statistics Division
  4. ^ "North America". Atlas of Canada. 2003-11-14. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2008-03-03. Naala idi 2012-05-21.{{cite web}}: Panagtaripato ti CS1: bot: di ammo ti kasasaad ti kasisigud nga URL (silpo)
  5. ^ a b North America Atlas National Geographic
  6. ^ "Panama". Britannica.com. 1999-12-31. Naala idi 2012-05-21.
  7. ^ "Panama". CIA – The World Factbook. Cia.gov. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-01-03. Naala idi 2012-05-21.
  8. ^ "Parts of Chile's Atacama Desert haven't seen a drop of rain since recordkeeping began. Somehow, more than a million people squeeze life from this parched land". National Geographic Magazine. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2007-12-18. Naala idi 2009-04-18.
  9. ^ "Driest Place | Driest Desert Atacama Desert". Extremescience.com. 2007-01-25. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2007-02-02. Naala idi 2009-04-18.
  10. ^ McKay, C. P. (Hunio 2002). "Two dry for life: The Atacama Desert and Mars" (PDF). Ad Astra. 14 (3): 30. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2012-02-29. Naala idi 2015-01-19.
  11. ^ South America Atlas National Geographic
  12. ^ "United Nations Statistics Division- Standard Country and Area Codes Classifications (M49)". Unstats.un.org. 2011-09-20. Naala idi 2012-05-21.
  13. ^ a b c O'Brien, Patrick. (General Editor). Oxford Atlas of World History. New York: Oxford University Press, 2005. pp. 25
  14. ^ a b Dagiti karkulo ti kalawa ti daga ken populasion ket naala manipud itiThe 2008 World Factbook nga agdama nga agus-usar ti datos ti Hulio 2007, malaksid no sabali ti naibaga.
  15. ^ Ti La Paz ket ti administratibo a kapitolio ti Bolivia;
  16. ^ Mairaman ti Rapa Nui idiay Taaw Pasipiko, ti teritorioti Chile ket masansan a maikabkabil tidiay Oceania. Ti Santiago ket ti administratibo a kapitolio ti Chile; Ti Valparaíso ket ti lugar dagiti miting ti lehislatibo.
  17. ^ Tinunton babaen ti Arhentina.
  18. ^ "Falkland Islands: July 2008 population estimate". Cia.gov. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-01-29. Naala idi 2012-05-21.
  19. ^ (Enero 2009) INSEE, Gobierno ti Pransia. "Population des régions au 1er janvier" (iti Pranses). Naala idi 2009-01-20.
  20. ^ Tinunton babaen ti Arhentina; the Abagatan a Georgia ken ti Is-isla ti Abagatan a Sandwich idiay Abagatan Taaw Atlantiko ket kadawyan a mainaig iti Antartika (gapu tikaasideg) ken awanan iti permanente a populasion, ken agsangsangaili laeng ti periodiko a grupo ti agarup a 100 nga agsuksukimat ken agbisbista.
  21. ^ http://country-facts.findthedata.org/q/240/2390/What-is-the-capital-city-of-South-Georgia-And-The-South-Sandwich-Islands-a-country-in-the-continent-of-Oceania
  22. ^ "Globalpolicy.org". Globalpolicy.org. 2008-10-29. Naala idi 2010-10-24.
  23. ^ a b c "Country Comparison:Exports". The World Factbook. CIA. 2011. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2019-04-27. Naala idi 2015-02-03.
  24. ^ "Income share held by highest 10%". The World Bank. 2011.
  25. ^ "Income share held by lowest 20%". The World Bank. 2011.
  26. ^ a b c "World Economic Outlook Database". IMF. Abril 2012. Naala idi 2012-05-24.
  27. ^ "Human Development Report 2011. Human development indices. p.23" (PDF). The United Nations. Naala idi 2011-05-24.
  28. ^ "Poverty headcount ratio at $2 a day (PPP) (% of population)". The World Bank. 2011.
  29. ^ "Falkland Islands". The World Factbook. CIA. 2011. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-01-29. Naala idi 2015-02-03.
  30. ^ "Guyane" (PDF). IEDOM. 2009.
  31. ^ "Global city GDP rankings 2008–2025". Pricewaterhouse Coopers. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-05-04. Naala idi 31 Hulio 2010.
  32. ^ "Demographia World Urban Areas p.22" (PDF). Demographia. Abril 2012.

Dagiti akinruar a silpo

urnosen

  Dagiti midia a mainaig iti Abagatan nga Amerika iti Wikimedia Commons

Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Abagatan_nga_Amerika&oldid=400341"